Gezond in de stad: winst boeken door bescherming én bevordering

Een gezonde leefomgeving bereiken én in stand houden is een van de doelen van de Omgevingswet. Maar hoe geef je dit vorm in het omgevingsbeleid? In het advies De stad als gezonde habitat: gezondheidswinst door omgevingsbeleid (pdf: 3.8 MB), dat dit voorjaar is uitgekomen, biedt de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) handreikingen. Volgens de raad kunnen overheden meer gezondheidswinst boeken door omgevingsbeleid als ze niet alleen inzetten op bescherming (klassiek milieubeleid, bijvoorbeeld voldoen aan geluids- of luchtkwaliteitsnormen), maar ook op bevordering van gezondheid. Gezondheidsbevordering focust op het creëren van een leefomgeving die uitnodigt tot gezond gedrag en het maken van gezonde keuzes. Bescherming en bevordering zorgen samen voor gezondheidswinst.

Meer gezondheid met aangepaste omgeving

Een leefomgeving die gezonde keuzes mogelijk en aantrekkelijk maakt. De Atlas Leefomgeving laat met de vernieuwde thema’s Ruimte en Vrije tijd zien hoe dat kan. Het subthema Beweegvriendelijke omgeving beschrijft hoe de openbare ruimte kan bijdragen aan het bevorderen van beweging. Als supermarkten of andere voorzieningen midden in een wijk  in plaats van aan de rand worden geplaatst, pakken mensen vaker de fiets of de benenwagen om deze voorzieningen te bereiken. Het plaatsen van verlichting langs fietsroutes zorgt dat ook ’s avonds mensen vaker de fiets pakken. Natuur in de directe omgeving en het aanbod van sportaccommodaties kunnen ertoe bijdragen dat mensen meer bewegen en sporten. En sport- en speelruimte in de buurt kan ervoor zorgen dat kinderen meer buiten beleven en spelen. Een goede inrichting van de leefomgeving kan het makkelijker maken voor mensen om elkaar te ontmoeten. Zo ontstaat er meer verbinding in een wijk, en voelen mensen zich betrokken en mogelijk minder eenzaam. Door groen voor recreatie in en nabij steden aan te leggen en te zorgen voor een goede bereikbaarheid, kunnen mensen onthaasten en voelen ze zich meer ontspannen. Op deze manier draagt de leefomgeving bij aan gezondheid in de brede zin van het woord: niet alleen door de fysieke omgeving, maar ook door het kunnen deelnemen aan de maatschappij en het ontwikkelen van sociale veerkracht.

Combineer opgaven, gebruik nieuwe hulpmiddelen en werk samen

Als steden alleen inzetten op gezondheidsbescherming laten zij kansen liggen, is de conclusie van de raad. Daarbij is het volgens de raad zaak om te zoeken naar mogelijkheden om opgaven te combineren. Zo kunnen maatregelen en middelen voor de éne opgave, bijdragen aan doelen voor de andere. De transformatie van een stukje niemandsland in een wijk tot een groene ontmoetingsplek is niet alleen goed voor het milieu en de waterberging, maar leidt mogelijk ook tot meer sociale contacten voor wijkbewoners.

De theorie in de praktijk brengen

De raad heeft zijn theorie ook meteen in de praktijk uitgevoerd. Met drie ontwerpbureaus en drie steden is er een ontwerpexperiment gedaan om de gezonde leefomgeving te bevorderen. Deze voorbeelden zijn uitgewerkt in een advies. Daarnaast biedt de raad een overzicht van diverse ruimtelijke, sociale, technologische en institutionele interventies die al in de praktijk zijn toegepast. Denk hierbij aan wegen aanleggen, leefomgeving aantrekkelijker of geschikter maken voor beweging (ruimtelijke interventie), woningen creëren die eenzaamheid tegengaan (sociale interventie), het gebruik van nieuwe bouwmaterialen (technologische interventie), en met het stadsbestuur gezondheid als centrale ambitie stellen (institutionele interventie).

Wettelijke kaders

Op de vraag hoe een gezonde leefomgeving binnen de wettelijke kaders kan worden verwezenlijkt, geeft het rapport eveneens advies. De Omgevingswet die nu op de planning staat voor 2021, zorgt ervoor dat de gezonde leefomgeving een belangrijke plek krijgt in het omgevingsbeleid. De wet stelt in elk geval dat gezondheidsbescherming wordt geregeld, al is gezondheidsbevordering niet voorgeschreven. Maar er zijn genoeg instrumenten die nu al kunnen helpen om gezondheidsbevordering mee te nemen in het omgevingsbeleid, bijvoorbeeld de website Gezonde Leefomgeving. Daarnaast kunnen onze Atlas-kaarten helpen: om gezondheidswinst met omgevingsbeleid te kunnen boeken, is het belangrijk om te weten hoe het er nu voorstaat. Doe inspiratie op met Geodata in Atlassen volop in gebruik (pdf: 192 KB) en lees onder andere hoe kaarten kunnen helpen bij het scherp krijgen van (gezondheids)ambities.

Tekst: Channah Betgen, Atlas Leefomgeving
Infographic: De stad als gezonde habitat (pdf: 3.8 MB), Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli)
Leadfoto: Pixabay