Nederlandse hagedissen: waar zit het verschil?

Lichaamsbouw

De zandhagedis is een stuk robuuster gebouwd dan de levendbarende hagedis. Zo loopt de kop van een levendbarende hagedis naadloos over in het lichaam, terwijl de kop van de zandhagedis forser is dan het begin van het lichaam. Hierdoor kun je de twee soorten al van een afstandje onderscheiden. De lengte van de kop van een zandhagedis past zo’n drie keer in de lengte van de rest van het lichaam (van de achterzijde van de kop tot en met de achterpoten). Bij de levendbarende hagedis is dat zo’n vier tot vijf keer.

Kleur

De volwassen mannetjes van de zandhagedis vallen in het voorjaar en de zomer goed op door de felgroene kleur op hun kop en flanken. Deze intens groene kleur is nooit te zien bij levendbarende hagedissen: deze hebben hooguit soms een vaag groenachtige schijn. Bij zandhagedissen zijn op de flanken kenmerkende oogvlekjes met een donkere rand aanwezig. In uitzonderingsgevallen hebben levendbarende hagedissen ook bescheiden oogvlekken: het zijn deze exemplaren die tot de meeste vergissingen leiden (zie foto). Bij levendbarende hagedissen is er op de scheiding tussen rug en flanken een smalle witte of geelachtige lengtestreep aanwezig. Meestal loopt midden op de rug, vanaf de achterkant van de kop, een dunne, zwarte streep of band, die ook uit afzonderlijke vlekjes kan bestaan. Wanneer deze typische streep ontbreekt, is de aanzet ertoe net achter de kop nog wel zichtbaar. Bij zandhagedissen is deze streep nooit aanwezig.

De buik en de keel van de zandhagedis is groenig (mannetjes) of geelwit (vrouwtjes), met vaak kleine zwarte vlekjes op de buikschubben. Volwassen levendbarende hagedissen hebben een oranje of okergele buik (mannetjes) tot een geel-oranje wittige buik (vrouwtjes). Bij mannetjes zie je een dicht netwerk van zwarte vlekjes op de buik, terwijl die bij vrouwtjes niet of nauwelijks aanwezig zijn.

Variatie en uitzonderingen

Bovengenoemde kenmerken zijn van toepassing op volwassen dieren. Het onderscheid tussen jonge dieren is echter ook goed te doen. Jonge levendbarende hagedissen hebben een donkerbruine, bijna zwarte staart terwijl jonge zandhagedissen een zandkleurige staart hebben. Er zijn echter altijd uitzonderingen, zoals afwijkende patronen of kleuren. Als je echter naar de combinatie van kenmerken kijkt, dan kom je er meestal wel uit.

Kijk voor meer informatie op ravon.nl/soorten.

Tekst: Naomi Lambrikx & Jeroen van Delft, RAVON
Foto’s: Raymond Creemers; Richard Struijk; Arnold van Rijsewijk; Annemarie van Diepenbeek