Vuur in het heidelandschap, branden als beheermethode

Tijdens een beheerbrand op de Galderse heide in Breda op 27 februari werd een stuk heide afgebrand. Bij een beheerbrand wordt rekening gehouden met de wind, luchtvochtigheid en het weer van de dagen voorafgaand aan het branden en het branden gebeurt alleen onder optimale omstandigheden. Tijdens deze brand werd samengewerkt met de gemeente Breda, Brandweer Midden- en West-Brabant en de Wageningen Universiteit, ieder vanuit hun eigen expertise.  

“Branden op kleine schaal en in de juiste tijd van het jaar resulteert in structuurverbetering van de vegetatie. Branden werkt tegen vergrassing en vervilting van de bodem en er worden kale plekken gecreëerd die de uitgangspositie vormen voor verjonging van de vegetatie ” vertelt Merlijn Hoftijzer, ecoloog bij de gemeente Breda en initiatiefnemer van deze beheerbrand. Branden van heide hoort bij het eeuwenoude beheer van dit cultuurlandschap. Het toepassen van beheer zorgt voor dynamiek in het systeem waar typische heidesoorten van profiteren. Tot voor kort werd in de gemeente Breda alleen maaien en plaggen toegepast als beheermethode, maar daar kunnen wij nu ook branden aan toevoegen. Met branden van kleine oppervlaktes heide wordt getracht de bovengrondse biomassa te verwijderen zonder het bodemleven, de zaadbank en de wortelsystemen te beschadigen, waardoor deze na de winter weer gaan uitlopen. Met het branden hopen de natuurbeheerders naast het verjongen van de heide, ook andere soorten een kans te geven zoals typische paddenstoelen- en insectensoorten die van natuurbrand afhankelijk zijn. Deze soortgroepen wil de gemeente Breda de komende seizoenen goed monitoren.

Tijdens de brand zijn er ook dieren die zich voor hun winterslaap hebben ingegraven in de bodem en dus niet kunnen vluchten. “De temperatuur in de bodem stijgt niet veel. De bodem en de natte strooisellaag zijn heel goede isolatoren en beschermen de bodem. Daardoor gaat de hitte van de brand niet diep de bodem in. Dit weten we al van ander onderzoek” vertelt Cathelijne Stoof. Ze is universitair docent aan de Wageningen Universiteit en doet onderzoek naar natuurbranden. Er is nog niet veel bekend over natuurbranden van heide in de gematigde klimaten zoals in Nederland, dus is het belangrijk om van deze brand data te verzamelen. Dit deed ze dan ook door een kleine hoeveelheid bodem mee te nemen voor onderzoek en de temperatuur van de bodem te meten. De temperaturen die gemeten zijn tijdens deze brand aan de bovenkant van de moslaag, boven de bodem, waren 30 tot 300 graden Celsius, de hitte van het vuur is duidelijk zichtbaar. Aan het bodemoppervlak eronder, waar de dieren zitten, was het tussen de 1 en 5 graden Celsius.

Zo’n gecontroleerde brand biedt natuurlijk ook een uitgelezen kans voor de brandweer om ervaring op te doen, samen te werken met natuurbeheerders en apparatuur te testen. Bijvoorbeeld een drone die warmtebeelden maakt van de brand en een natuurbrandwaterscherm, hierbij wordt een aantal meter van het omringende stuk land besproeid met een fijne mist van waterdruppels. Ervaring en kennis kunnen zo gedeeld worden. “We moeten goed in kaart zien te krijgen wanneer de optimale mogelijkheid is om te branden” vertelt Ron Roomer van de Brandweer Midden- en West-Brabant.

In de toekomst hopen brandweer en gemeente goede werkafspraken te maken, zodat er ook zonder brandweer op een veilige manier gebrand kan worden. Hiermee kan gecontroleerd branden toegevoegd worden aan het reguliere beheermaatregelenarsenaal van de natuurbeheerders en tegelijkertijd kunnen er data ingewonnen worden voor verder onderzoek. Kortom, volgens alle drie de partijen biedt gecontroleerd branden vele mogelijkheden, dus was dit niet de laatste keer dat er gebrand is.

Tekst: Evelien Castrop, Ron Roomer, Merlijn Hoftijzer en Cathelijne Stoof, Wageningen Universiteit
Foto's: Evelien Castrop (leadfoto: de brand wordt aangestoken in een hoek van het heideveld. Deze plek is zo gekozen dat de brand zich langzaam tegen de wind in moet verplaatsen. Om het af te branden heideveld is een strook van vijf meter gemaaid en nat gemaakt, zodat de brand doodloopt op deze rand)