Meerwaarde van citizen science in beeld

Nederland kent een lange traditie van onderzoek naar natuur dat (deels) door vrijwilligers wordt uitgevoerd: citizen science. Internationaal gezien loopt Nederland op dit terrein zelfs voorop, mede dankzij de hoge dichtheid van waarnemers en waarnemingen, de breedheid van soortgroepen die worden gemonitord en een grote betrokkenheid van professionele organisaties die vrijwilligers ondersteunen bij het verzamelen en duiden van de waarnemingen.

Toch bestaan er ook nog een aantal (hardnekkige) misverstanden over citizen science. Zoals bijvoorbeeld het idee dat het een goedkoop alternatief is voor regulier onderzoek of juist het beeld dat de resultaten uiteindelijk weinig bruikbaar zijn. Veel van deze misverstanden komen voort uit het feit dat de kosten en baten van citizen science vaak niet goed in beeld zijn. Om dat te verbeteren heeft het Britse Environmental Observation Framework (UKEOF) een instrument ontwikkeld om de kosten en baten te kunnen analyseren. Onderzoekers van Wageningen Environmental Research en het Vogeltrekstation van het NIOO-KNAW hebben, in opdracht van het Ministerie van LNV, deze tool toegepast op twee projecten van het Vogeltrekstation. Dit leverde een aantal nieuwe inzichten op.

’Onbetaalbare’ hulp

Het Vogeltrekstation regelt de dagelijkse gang van zaken rond het vangen en ringen van vogels voor wetenschappelijk onderzoek, beleid en bescherming. Bij het Vogeltrekstation zijn ongeveer 650 ringers aangesloten, waarvan het merendeel als vrijwillige citizen scientist.

Voor de citizen science-projecten van het Vogeltrekstation is een behoorlijk budget nodig om ze op te starten en lopend te houden. Voor het Constant Effort Site-project waarbij vogels op ongeveer 45 locaties meerdere jaren intensief gevolgd worden, ging dit om ongeveer 175.000 euro voor een periode van vijf jaar. Het grootste deel van de kosten zat in de uitvoerige training en ondersteuning van de vrijwilligers. Desondanks is het project heel kosteneffectief. De tool berekende dat als hetzelfde onderzoek door betaalde krachten uitgevoerd zou moeten worden, de kosten een factor acht tot tien hoger liggen! Dit komt overeen met resultaten uit Engeland en met schattingen van deskundigen uit het veld van citizen science.
Hoewel er een aanzienlijk basisbedrag nodig is om projecten draaiende te houden, levert het werken met vrijwilligers dus een besparing van honderdduizenden euro’s op. Zonder vrijwilligers zou het onderzoek onbetaalbaar zijn.

Voordelen voor vrijwilligers

De baten van citizen science-projecten zijn nog hoger als je ook kijkt naar de meerwaarde voor de vrijwilligers zelf. Denk bijvoorbeeld aan hun gezondheid, de sociale contacten en kennis die wordt opgedaan. Vaak blijven deze baten buiten beeld, maar een inventarisatie onder de vrijwilligers van het Vogeltrekstation liet zien dat ze erg gewaardeerd worden. Het plezier, het bezig zijn in de natuur en ook de sociale contacten tijdens het vrijwilligerswerk werden door de vrijwilligers als heel belangrijk beoordeeld. Deze extra baten kun je met de tool beter zichtbaar maken. Wat daarbij vooral opvalt, zijn de aanzienlijke (potentiële) gezondheidsbaten. Bij elkaar een veelvoud van de kosten van het citizen science-project.

Maatschappelijke vragen

Wanneer een citizen science-project eenmaal loopt is het ook mogelijk om snel op (maatschappelijke) vraagstukken in te spelen. Veel van de vrijwilligers van het Constant Effort Site-project nemen bijvoorbeeld, na een korte extra training en een klein extra budget, ook deel aan het Zoönose-project van het Vogeltrekstation. In dit project (samen met het Erasmus Medisch Centrum) bemonsteren de vrijwilligers de gevangen vogels om het vóórkomen van ziektes bij de vogels te onderzoeken. Op deze manier kunnen met relatief weinig kosten extra gegevens verzameld worden die helpen om de verspreiding van dierziektes te begrijpen en daar ook adequaat op te reageren.   

Handig hulpmiddel

Voor nieuwe en bestaande citizen science-projecten is de nieuwe Engelse tool een handig middel om inzicht te krijgen in de kosten en de baten. Zo kun je je project doeltreffender maken. Hoe meer gegevens je kunt invullen, hoe duidelijker het beeld. Dat helpt de Nederlandse citizen science verder te groeien als steeds belangrijker vorm van onderzoek.

Meer informatie

• Over de tool van het Britse Environmental Observation Framework (UKEOF)
• Over het onderzoek naar citizen science in opdracht van het ministerie van LNV op Citizensciencevoornatuur.nl of in het rapport Citizen science voor natuur in Nederland (pdf; 3,0 MB).

Tekst: Bas Breman, Wageningen Environmental Research; Tess van de Voorde en Henk van der Jeugd, Vogeltrekstation (NIOO-KNAW)
Foto's: NIOO-KNAW (leadfoto: ringwerk in het Dassenbos in Wageningen); Kim Peterse