De helden van de velden: Welke lessen trekken uit tien jaar akkervogelbeleid?

Tien jaar na het legendarische akkervogelsymposium ‘Van de stakkers van de akkers naar de helden van de velden’ was het tijd om de balans op te maken van de afgelopen periode en vooruit te blikken op de toekomst: waarom hebben veel akkervogels het nog altijd zo moeilijk, wat hebben we over ze geleerd en wat is de betekenis van agrarisch natuurbeheer? Die vragen stonden centraal op het vervolgsymposium dat Natuurpunt, Vogelbescherming Nederland en Werkgroep Grauwe Kiekendief op 21 oktober in Leuven organiseerden.

Akkervogels blijven mensen boeien, zo bleek uit de opkomst van ruim tweehonderd vrijwilligers, medewerkers van overheden en studiebureaus, natuurbeschermers, landbouwers en jagers. Ondanks het enthousiasme waarmee op tientallen plaatsen in Nederland en Vlaanderen akkervogelprojecten zijn opgestart, liggen de resultaten zelden in lijn met de inspanningen. Volgens de Wageningse hoogleraar Plantenecologie en Natuurbeheer David Kleijn wordt zelden aan alle cruciale succesfactoren voldaan, met name: akkervogelbeheer alleen in kansrijke gebieden, een regisserende gebiedscoördinator met kennis van zaken, gebieden met akkervogelbeheer die voldoende groot zijn en waar het oppervlak met maatregelen ook groot genoeg is.

Ook monitoring blijft een heikel punt. In slechts enkele gebieden vindt voldoende monitoring plaats om een vinger aan de pols van de akkervogelstand te houden. Nochtans is monitoring belangrijk om de effectiviteit van de tientallen miljoenen publieke middelen die in agrarisch natuurbeheer worden geïnvesteerd op waarde te kunnen schatten.

Cruciaal is het om effectiviteitsonderzoek van maatregelen te doen vanuit de ecologische behoeften van een soort. Werkgroep Grauwe Kiekendief maakte de analyse voor veldleeuwerik in Groningen. Daaruit bleek dat de helft van de akkerranden op ongunstige plekken lag, met name in de buurt van bomen of bebouwing, waar veldleeuweriken niet broeden. Daar waar ze goed gelegen zijn, worden ze wel bezocht om te foerageren maar bieden ze geen oplossing voor het meest nijpende probleem: een gebrek aan veilige broedgewassen. De nood naar nieuwe beheersvormen met broedgeschikte gewasteelten als zomergranen, luzerne en extensiever grasland dringt zich op.

Hoe onderbouwd maatwerk tot resultaat kan leiden, illustreert Eckhard Gottschalk met 14 jaar onderzoek naar de meest effectieve maatregelen voor patrijs. Bloemrijke stroken met deels eenjarige en deels tweejarige vegetatie bieden zowel nestgelegenheid als insectenrijke foerageerplekken voor opgroeiende kuikens. Gottschalk zet met zijn onderzoek ook het debat rond predatie op scherp. Predatie drukt wel degelijk op de patrijs wanneer stroken minder dan tien meter breed zijn. Maar in bredere stroken of blokken heeft de patrijs wel kans om predatie het hoofd te bieden. Zijn advies luidt dan ook om akkerbouwlandschappen predatorbestendig te maken met een aandeel van drie tot zeven procent geschikte oppervlakte in robuuste eenheden.

Een zelfde verhaal hoorden we bij Jeremy Wilson van RSPB Schotland, waar met ecologisch onderbouwde maatregelen en enthousiaste adviesverleners een populatie grauwe gors eindelijk weer toenam in plaats van achteruitging. De Schotse case kan een leidraad worden voor het noodplan dat de Vlaamse grauwe gors de allerlaatste kans op redding moet bieden. Wat zo’n plan dan juist moet inhouden werd aan de hand van een jaarrond-aanpak door Werkgroep Grauwe Gors opgetekend. Als de resterende kernpopulaties een hogere dekkingsgraad aan maatregelen krijgen, aangevuld met overzomerende stoppelakkers en bloemrijk hooiland, hoeft deze ooit algemene akkerspecialist het loodje niet te leggen.

Het panelgesprek ging in op de vraag of we op korte en middellange termijn veel mogen verwachten van de politiek. Komt er ooit nog iets terecht van de jammerlijk mislukte vergroening van het Gemeenschappelijke Landbouwbeleid (GLB)? Wordt de prijsvorming in de keten aangepakt, zodat boeren meer marges krijgen om groener te produceren? Zolang deze vragen ontkennend moeten worden beantwoord, zal het vooral van bewegingen van onderaf moeten komen. Een belangrijke uitdaging daarbij is om boeren meer betrokken te maken. Zonder intrinsieke motivatie wordt agrarisch natuurbeheer immers zelden een succes.

Zal het akkervogelsymposium een keerpunt inluiden voor akkervogels? In zijn slotwoord gaf Toon Denys, gedelegeerd bestuurder van de Vlaamse Landmaatschappij, met een sterke oproep tot meer maatwerk en een verscherpte gebiedsfocus een voorzet op het antwoord. En dat geeft hoop, niet in het minst om in de toekomst de rammelende sleutelbos van de grauwe gors op de Vlaamse leemplateaus te kunnen blijven horen.

Op www.natuurpunt.be/akkervogelsymposium zijn de presentaties van de sprekers op 21 oktober 2017 beschikbaar. Ook de posters van de postersessie zijn daar te downloaden.

Een alternatief verslag van het akkervogelsymposium vind je op Twitter.

Tekst: Jules Bos, Vogelbescherming Nederland; Freek Verdonckt, Natuurpunt; Oike Vlaanderen, Werkgroep Grauwe Kiekendief
Foto's: Shutterstock; Hans Hut; Natuurpunt; Freek Verdonckt; Werkgroep Grauwe Kiekendief