Overlast waterplanten nog nooit zo groot?

Door de industrialisatie, de bevolkingsgroei en het overvloedig gebruik van (kunst)mest daalde de waterkwaliteit van de Nederlandse oppervlaktewateren in de vorige eeuw sterk. Dit leidde tot troebel water met vaak giftige algenbloei in meren en rivieren en het verdwijnen van ondergedoken waterplanten.

Toen de link tussen waterkwaliteit en waterplanten eenmaal bekend was, werd er veel moeite en geld gestoken in het verbeteren van de waterkwaliteit om onder andere de ondergedoken waterplanten terug te krijgen. Waterplanten zijn namelijk erg belangrijk, met name in ondiepe ecosystemen, omdat ze helder water stimuleren (bijvoorbeeld via concurrentie met algen en het stabiliseren van het sediment met hun wortels) en omdat ze voedsel en leefgebied creëren voor een diverse groep dieren zoals watervogels, vissen en ongewervelden.

De genomen maatregelen ten behoeve van de waterkwaliteit zijn in steeds meer gevallen succesvol, waardoor het water steeds helderder wordt. Echter groeien nu in sommige gevallen enkele soorten waterplanten zo weelderig dat ze de vegetatie domineren en tot nieuwe problemen leiden voor (recreatieve) vissers, zwemmers en andere watersporters. Het gaat hierbij niet alleen om de wel bekende invasieve exoten als Grote waternavel, Waterwaaier en Parelvederkruid, maar soms ook om inheemse soorten als Doorgroeid fonteinkruid, Schedefonteinkruid en Aarvederkruid. Waarschijnlijk wordt de woekering van deze soorten geholpen door de grote hoeveelheid voedingsstoffen die nog in de waterbodem zit na decennia van vervuiling. Ook andere landen berichten op dit moment over deze problematiek. Maar zijn de problemen wel zo nieuw als ze lijken?

Nee, een zoektocht door de historische kranten van Nederland leverde onder andere het volgende bericht op:

“De grootste indringer, die sedert jaren ook onze wateren is komen kwellen, Elodea canadensis, een ondergedoken waterplant, afkomstig uit Noord-Amerika, en terecht Waterpest genoemd, maakt het zóó bont, dat zij het water in sloten, waar zij zich vastzet, verdringt en niets overlaat voor het vee om zich te drenken, en zij is zóó begeerig om zich te verspreiden, dat zij zich aan de kiel der vaartuigen laat voortslepen, ten einde weer elders te kunnen woekeren.” (Algemeen Handelsblad, 11 Juli 1883).

Hieruit blijkt dat Brede waterpest in 1883 ook al woekerde en tot problemen leidde. Deze soort heeft zich waarschijnlijk halverwege de 19^e eeuw in Nederland gevestigd als invasieve exoot. Wat opvalt is dat deze invasieve exoot nu zelden voor problemen zorgt en zelfs op onze Rode lijst staat.

Zoals in 1883, zorgen ook nu meerdere soorten invasieve exoten voor problemen. De meeste uitheemse waterplanten komen als vijver- of aquariumplant ons land binnen en bij lozing in de natuur kunnen ze soms erg gaan woekeren. Om nieuwe invasies te voorkomen en bestaande exotische probleemsoorten aan te pakken heeft de Europese Unie nieuw beleid ingevoerd, waaronder een lijst met verboden soorten, de zogenaamde Unielijst. Dit moet bijdragen aan een sneller en effectiever beheer van uitheemse probleemsoorten.

We kunnen dus concluderen dat overlast door waterplanten geen nieuw probleem is. Gelukkig leert jarenlange kennisvergaring over en ervaring met effectieve bestrijding en beheer van woekerende (inheemse én uitheemse) waterplanten ons steeds beter hoe we om moeten gaan met deze erfenis.

Dit is een bericht in het kader van ‘Driehonderd jaar planten kijken in Nederland’. Neerlands eerste ‘florist’, David de Gorter (1717-1783), werd driehonderd jaar geleden geboren. Maandelijks berichten we over interessante aspecten uit het plantkundig onderzoek.

Tekst: Michiel Verhofstad & Leonie Tijsma, beiden FLORON
Foto's: Michiel Verhofstad, FLORON