Eikenprocessierupsen zeer vroeg uit eitjes gekropen, vanaf half mei brandharen

Op 31 maart kropen de eerste eikenprocessierupsen uit het ei in het insectenproefstation in Mill, Noord-Brabant en op 1 april ook in het eikenprocessierupsproefstation in Dieverbrug, Drenthe. Op basis van ons verwachtingsmodel voorspelden we een eerste uitkomstdatum rond 2 april. De hoge temperaturen in februari en extreem hoge temperaturen in maart hebben voor een versnelde ontwikkeling gezorgd. In vrijwel het hele land zullen nu de eerste rupsen uit de eitjes kruipen. Op 31 maart werden ook de eerste rupsen in Londen gemeld, waar de eikenprocessierups ook al voorkomt sinds hij enkele jaren geleden met eikenbomen uit Nederland is meegelift.

Voldoende voedsel

De rupsen hebben hun uitkomstdatum goed afgestemd op de ontwikkeling van de eikenbomen. In het zuiden van Nederland ontplooien de eerste eiken hun bladeren, waarmee voldoende voedsel beschikbaar komt voor de rupsen. Op basis van de temperatuurontwikkeling verwachten we dat op 9 april al een kwart van de eiken hun eerste bladeren ontplooid heeft. Rond 20 april heeft de helft van de eiken hun eerste bladeren ontplooid. Dat is twee weken vroeger dan normaal, maar vergelijkbaar met de gemiddelde datum in de afgelopen 15 jaar.

Vanaf 13 mei brandharen

Voor het monitoren van de eikenprocessierups worden in het najaar feromoonvallen ingezet. In het najaar van 2016 werden drie keer zoveel eikenprocessievlinders gevangen als in het recordjaar 2014. Dit betekent een gunstige startpositie voor de eikenprocessierups, omdat het in de lijn van de verwachtingen ligt dat een evenredig aantal eipakketjes is afgezet. Eikenprocessierupsen hebben al haren zodra ze uit het ei komen, maar pas in het vierde larvale stadium, na de derde vervelling, ontstaan de vervelende brandharen en zijn de rupsen veel minder kwetsbaar. Enerzijds doordat ze al flink ontwikkeld zijn, anderzijds omdat het beschermingsmechanisme middels de irriterende brandharen dan aanwezig is. Op basis van het temperatuursommodel is de verwachting dat dit omstreeks 13 mei zal zijn, deze datum is niet exact te bepalen en kan naarmate het voorjaar vordert verschuiven. Of het komende seizoen ook werkelijk tot overlast zal gaan leiden, hangt van een aantal factoren af.

Weersomstandigheden

De weersomstandigheden in de komende weken bepalen in belangrijke mate het succes van de eikenprocessierupsen. Een koud en nat voorjaar is ongunstig voor de rupsen, een warme periode zoals we in de afgelopen periode in Nederland hebben gehad, zal gunstig zijn voor de ontwikkeling.

Natuurlijke vijanden

Hoge temperaturen zorgen ervoor dat er sneller veel meer soorten rupsen verschijnen, waardoor vogels zoals koolmezen en spreeuwen en andere predatoren meer keuze hebben en minder eikenprocessierupsen verorberen.

Activiteit van mensen

De mate van overlast wordt veelal bepaald door de mate van verblijf van mensen in de omgeving van aangetaste eiken. In 2016 bleef de overlast beperkt. Het werd toen pas in de derde week van juli mooi weer. Op dat moment waren de eikenprocessierupsnesten kleiner van formaat en hadden zich vooral hoog in de bomen ontwikkeld, en dus minder op het leefniveau van mensen.

Bestrijding

Op plaatsen waar een hoge plaagdruk wordt verwacht kunnen rupsen preventief bestreden worden middels spuiten van biologische bestrijdingsmiddelen of nematoden. Gedurende de eerste vier tot zes weken na het verschijnen zijn de rupsen het meest gevoelig voor bestrijding. Zodra rupsen brandharen krijgen is preventief spuiten niet meer effectief. In 2014 was de derde vervelling op 16 mei bereikt. We kunnen aannemen dat ook 2017 een snelle ontwikkeling zal laten zien, waardoor de periode waarin preventieve bestrijding mogelijk is relatief kort zal zijn.

Tekst: Kenniscentrum Eikenprocessierups; Silvia Hellingman, Biocontrole Onderzoek en Advies; Arnold van Vliet en Wichertje Bron, De Natuurkalender, Wageningen University; Henry Kuppen, Terra Nostra; Henk Jans, Jans Consultancy Gezondheid en Milieu; Jan Buijs, GGD Amsterdam
Foto’s: Henry Kuppen (leadfoto, jonge eikenprocessierupsen); Roel Timmerman