Bevroren paddenstoelen tijdens winterse wandeling

Goed kelkzwammenjaar

De nachtvorst deed begin november al vroeg zijn intrede. Door de vroeg invallende nachtvorst ontwikkelden de kelkzwammen zich opvallend langzaam. Half december waren ze nog steeds klein van stuk, maar door het relatief zachte weer in de weken daarna ontwikkelden ze zich voorspoedig. Kelkzwammen worden van november tot april gevonden en zijn goed bestand tegen nachtvorst, omdat ze een soort antivries bevatten. Het is bekend dat ze zonder vorstschade temperaturen van 15 graden Celsius onder nul kunnen doorstaan. Er zijn meer paddenstoelensoorten die dat kunnen, zoals de zeldzame Winterkorrelhoed. Ook op houtzwammen heeft Koning Winter nauwelijks grip. Vooral kwakkelwinters kunnen rijk zijn aan paddenstoelen, want veel soorten kunnen het hele jaar door worden gevonden, mits het niet te koud wordt. Bij winterse temperaturen boven nul kunnen de eerste voorjaarspaddenstoelen zoals de Cedergrondbekerzwam en de Zilverige satijnzwam al in januari tevoorschijn komen. Van de 14 Nederlandse oorzwammetjes zijn er drie soorten die het hele jaar door gevonden kunnen worden, mits het niet te streng vriest. Dit zijn het Week oorzwammetje, het Rondsporig oorzwammetje en het Wit oorzwammetje. Kwakkelwinters staan bekend om de vele fluweelpootjes, oesterzwammen, donsvoetjes, allerlei korstzwammen, enzovoort. Schattingen lopen uiteen, maar waarschijnlijk is er sprake van enige duizenden soorten die tijdens kwakkelwinters fructificeren. Het is vreemd dat er in het winterseizoen zo weinig naar paddenstoelen wordt gekeken.

Bevroren paddenstoelen

Op die mooie zaterdagmorgen werd een recreatiegebied ten noorden van Alkmaar uitgekozen om op zoek te gaan naar winterpaddenstoelen. Het viel eerst wat tegen, want op de wit berijpte grond waren de eveneens wit berijpte paddenstoelen maar moeilijk te vinden. Houtpaddenstoelen zijn op de boomstammen en takken gemakkelijk te vinden, maar de steelpaddenstoelen waren min of meer opgegaan in hun omgeving. In bevroren staat mis je een aantal belangrijke veldkenmerken, zoals bijvoorbeeld geur en verkleuring bij beschadiging. Hierdoor is het noodzakelijk om meer paddenstoelen mee naar huis te nemen voor onderzoek in ontdooide toestand. Ook werden er een aantal mooie korstzwammen verzameld. Bij het plukken van de bevroren paddenstoelen bleek pas hoe broos ze waren geworden. Een aantal soorten kon met enige discussie in het veld worden herkend en genoteerd. Thuis gekomen werden de paddenstoelen op een stuk keukenrolpapier gelegd om te ontdooien. De meeste paddenstoelen bleken na ontdooien weinig van de vorst te hebben geleden en zagen er nog prima uit. Met de microscoop waren ze zonder problemen te determineren. Fluweelpootjes en donsvoetjes moesten met de microscoop worden uitgesleuteld om de waarneming te kunnen valideren. Na het ontdooien bleken er ongemerkt een aantal Donsvoetbundelzwammen meegenomen te zijn, een Rode Lijstsoort die je niet elke dag tegen komt. Bij elkaar bracht de winterse wandeling bijna 100 verschillende soorten op. De meeste paddenstoelen waren goed te determineren, omdat de vorstschade meeviel, omdat het in het westen niet streng had gevroren.

Tekst: Martijn Oud, Nederlandse Mycologische Vereniging
Foto's: Martijn Oud (leadfoto: bevroren fluweelpootjes); Piet Brouwer