Recordaantal eikenprocessievlinders gevangen in Noord-Nederland

Met  1440 feromoonvallen worden gedurende de maanden augustus en september in de provincies Drenthe, Friesland, Groningen, Overijssel en Flevoland eikenprocessievlinders gevangen. Op basis van de vangsten wordt een prognose gemaakt over de te verwachten plaagdruk in 2017. Een compleet overzicht over de ontwikkelingen in 2016 volgt in het najaar als alle tellingen gedaan zijn. De aantallen overtreffen echter alle verwachtingen. In 2015 zijn ruim 19.000 eikenprocessievlinders gevangen in Noord-Nederland.  De teller voor dit jaar staat tot nu toe op ruim 41.000 vlinders. Dus ruim een verdubbeling ten opzichte van het gehele monitoringseizoen in 2015 en op sommige locaties zelfs een verdrievoudiging. Ze vliegen nog volop rond en het is nu afwachten wat het totaal zal worden in 2016. Het is wel opvallend dat het aantal gevangen vlinders hoog in het Noorden juist lager is dan vorig jaar. De oorzaak hiervan is onduidelijk.

Verlengde diapauze

Het is nog onduidelijk wat de oorzaak van de toename is. Het zou kunnen dat er minder nesten bestreden zijn waardoor veel vlinders uitkomen die een nieuw gebied gaan koloniseren. Het is bekend dat als nesten niet geruimd worden er een vervijfvoudiging van de populatie kan ontstaan in het daarop volgende jaar. 

Een andere, meer fascinerende, reden kan zijn dat veel vlinders in 2015 in een verlengde diapauze zijn gegaan. Tijdens de nestvorming in 2015 vond er een hittegolf plaats waardoor veel rupsen de grond ingingen. Mogelijk bleven ze in het popstadium wachten totdat de omstandigheden gunstig werden waardoor ze dit jaar pas uitvliegen in plaats van vorig jaar. Dat betreft dan waarschijnlijk uitsluitend rupsen die in bomen zaten die volledig in de zon stonden en weinig schaduw boden voor de nestvorming. Bij bomen die omringd werden door andere bomen speelde dit niet. Om dit te testen zijn Bas Beintema van Timmerman Groenvoorziening en Silvia Hellingman twee dagen intensief op pad geweest om elk tak van diverse bomen te inventariseren op de aanwezigheid van eipakketjes. Aan de bomen die geïnventariseerd werden hingen oude nesten zonder poppen. De afwezigheid van poppen is een indicatie dat de rupsen in de grond zijn gekropen. We hebben in die bomen geen enkel eipakket gevonden wat er op duidt dat de vlinders niet uit de pop zijn gekropen om zich voort te planten. In volwasbomen in een schaduwrijke omgeving werden wel eipakketjes gevonden. Een andere aanwijzing voor het diapauze verhaal is dat in bepaalde gebieden waar veel vlinders zijn gevangen er nauwelijks nesten aanwezig waren in 2016 maar wel in 2015. Dit betrof met name de plekken waar de bomen volop in de zon stonden.

Van de dennenprocessierups is bekend dat ze zelfs drie jaar in verlengde diapauze verblijven en pas uitvliegen als de situatie gunstig is. Voor de eikenprocessierups is dit nooit onderzocht maar de bewijzen over verlengde diapauze stapelen zich op. Zelf heeft Silvia Hellingman de eikenprocessierups twee jaar in verlengde diapauze gehad. In het komend jaar zal hier extra aandacht aan worden besteed. 

Tekst: Silvia Hellingman, Biocontrole Onderzoek en Advies en Arnold van Vliet, De Natuurkalender, Wageningen University
Foto’s: Silvia Hellingman