Mild eikenprocessierupsjaar maar niet in Drenthe

Bericht uitgegeven door het Kenniscentrum Eikenprocessierups [land] op [publicatiedatum]

In grote delen van het land zijn dit jaar minder eikenprocessierupsen waargenomen dan in voorgaande jaren. Drenthe is echter een uitzondering. Daar werden bijna twee keer zoveel nesten verwijderd als vorig jaar. Er zijn aanwijzingen dat door de hitte in juli veel nesten ondergronds zijn gegaan waardoor ze niet opgemerkt worden. Vanaf aankomende week zullen de processievlinders massaal gaan uitvliegen om zich voort te planten.

De eerste helft van 2013 is koud geweest en de planten en vlinders kwamen laat op gang. Ook de eikenprocessierups kroop pas laat uit het ei. Mogelijk dat de omstandigheden in het voorjaar voor een relatief laag aantal eikenprocessierupsen heeft gezorgd in grote delen van het land waaronder provincies als Noord-Brabant, Gelderland en Noord-Holland. Het is niet waarschijnlijk dat ze echt last hebben gehad van de kou. Er zijn aanwijzingen dat met name vogels als pimpelmees, koolmees en winterkoninkje zich flink tegoed hebben gedaan aan de eikenprocessierupsen. Eikenprocessierupsen komen als een van de eerste rupsen uit het ei en waren door het trage voorjaar een welkome aanvulling op het menu van deze vogels die zich nog niet te goed konden doen aan de rupsen van onder andere de wintervlinders en voorjaarsuilen. Daarnaast zal ook de preventieve bestrijding een rol gespeeld hebben.

Twee keer zo veel
Er is echter niet overal sprake van een mild eikenprocessierupsjaar. In het midden van Utrecht en in delen van Limburg en Overijssel was er lokaal toch nog een fikse aantasting al waren de aantallen daar ook lager dan vorig jaar. In gebieden waar de afgelopen jaren de aanpak van de eikenprocessierups weinig aandacht heeft gehad, zien we een geleidelijke opbouw van de populatie plaatsvinden. In Drenthe is er wel duidelijk sprake van een sterke toename in het aantal eikenprocessierupsen. Er zijn tot nu toe bijna twee keer zo veel nesten (ruim 4000) verwijderd als vorig jaar. De eikenprocessierups zit nog maar een paar jaar in Drenthe en de toename dit jaar is vooral toe te schrijven aan de kolonisatie van nieuwe gebieden. Door het zeer grote aantal eikenbomen in Drenthe heeft de eikenprocessierups zeer veel mogelijkheden om zich nog flink uit te breiden.

Grondnesten
Sinds 2010 is bekend dat eikenprocessierupsen hun nest kunnen verplaatsen naar onder de grond. Dit jaar zijn als gevolg van de zeer warme juli veel rupsen de grond in gegaan omdat het in de bomen te warm werd. De bodemtemperatuur aan de stamvoet van de eikenbomen bedroeg op de heetste dagen slechts 23 graden. Ideaal voor de ontwikkeling van rupsen. Een nadeel van grondnesten is dat ze niet worden opgemerkt waardoor de nesten niet verwijderd worden en de vlinders zich ongestoord kunnen gaan voortplanten. Mogelijk dat het lagere aantal waargenomen nesten te maken heeft met een sterke toename van het aantal grondnesten. De komende weken zal moeten blijken of er dit jaar inderdaad veel grondnesten zijn.

Massavluchten
Sinds eind juli worden in heel het land de eerste eikenprocessievlinders waargenomen. De achterstand in de ontwikkeling van de processierups die in het voorjaar is opgelopen is deels goed gemaakt door de zeer warme maand juli. Het lijkt er echter wel op dat de vlinders zeer gespreid in de tijd gaan uitvliegen. Er worden nog nesten gezien waarin de rupsen zelfs nog niet verpopt zijn. Het loont de moeite om de nesten waarbij de vlinders nog niet zijn uitgevlogen te verwijderen om voortplanting en verdere verspreiding te voorkomen. Vanaf aankomende week worden de massavluchten verwacht. Dit is het moment waarop grote aantallen vlinders uit de poppen kruipen om zich voort te planten. Rond deze tijd begint ook de systematische telling van het aantal vlinders in diverse delen van het land met behulp van feromoonvallen. Dan zal blijken of er inderdaad veel grondnesten zijn gevormd. Als in een gebied namelijk veel meer vlinders in de vallen worden aangetroffen dan het aantal gevonden nesten doet vermoeden dan kan dat duiden op grondnesten.

Tekst: Silvia Hellingman, Biocontrole Onderzoek en Advies; Arnold van Vliet, De Natuurkalender, Wageningen University; Henry Kuppen, Kuppen Boomverzorging BV; Kenniscentrum Eikenprocessierups
Foto's: Henry Kuppen; Silvia Hellingman