Antwerpse haven toevluchtsoord voor tien soorten orchideeën

De opgespoten terreinen van de Antwerpse haven bieden kansen aan soorten die elders in Vlaanderen niet of nauwelijks voorkomen. Op het kalkrijke baggerzand groeien kalkminnende soorten zoals orchideeën. Brede wespenorchis, Moeraswespenorchis, Grote keverorchis en Bosorchis zijn al bekend in de haven sinds 1973. Vleeskleurige orchis, Gevlekte orchis en Wit bosvogeltje werden in 1984 voor het eerst in de haven gezien. Rietorchis is bekend uit Kallo sinds 1996 en de eerste groeiplaats van Bijenorchis werd in 1993 ontdekt. De Europees beschermde Groenknolorchis werd in 2007 voor het eerst gevonden in Verrebroek en wordt daar sindsdien jaarlijks geteld door medewerkers van het INBO.

Voor de zeldzaamste orchideeën, Moeraswespenorchis (6MB), Groenknolorchis (5,15 MB) en Wit bosvogeltje (4,02 MB) werd een soortbeschermingsplan opgesteld. Deze drie soorten werden als paraplusoort geselecteerd: maatregelen die voor deze soorten worden genomen, komen immers ten goede aan een groot aantal andere, meeliftende soorten.

Wit bosvogeltje

In het havengebied groeit het Wit bosvogeltje, een erg bedreigde orchidee. Die is in België met uitsterven bedreigd en in Nederland is er slechts één groeiplaats. In Vlaanderen zijn slechts vier vindplaatsen bekend van deze soort, waaronder één in de haven en één merkwaardig genoeg in een tuin. Met een aangepast maai- en hakhoutbeheer probeert men Wit bosvogeltje te behouden. Belangrijk voor deze soort is dat de bodem niet overwoekert met andere kruiden en dat er voldoende zonlicht en schaduw is. Bosvogeltjes verkiezen halfschaduw.

Moeraswespenorchis

Nieuwe exemplaren van de zeldzame Moeraswespenorchis verschijnen vooral op de opgespoten terreinen in greppels en bermen. Bij het inrichten van een bedrijventerrein in de buurt van een groeiplaats van deze orchidee kan bijvoorbeeld extra aandacht besteed worden aan behoud van het grondwaterpeil en de waterhuishouding.

Groenknolorchis: Europees beschermd!

Pas in 2007 werd een site in de haven ontdekt met 150 exemplaren van Groenknolorchis. Een zeer bijzondere ontdekking als je weet dat deze orchidee eerder nog slechts van één plaats in de Kempen bekend was, met een handvol exemplaren. De populatie in de haven vertegenwoordigt 99% van het aantal exemplaren in Vlaanderen. Bijzonder is dat Groenknolorchis opgenomen is in Bijlage II van de habitatrichtlijn en er voor deze soort speciale beschermingszones aangeduid moeten worden. De soort wordt ook vermeld in Bijlage IV wat betekent dat, ongeacht de bestemming van de terreinen waar ze voorkomen, de soort strikte bescherming moet krijgen. Daarom werd de zone met industriële bestemming waar de soort groeit opgenomen in de permanente ecologische infrastructuur van de haven en ingewisseld voor een weinig waardevolle zone met natuurbestemming. Groenknolorchis is een pioniersoort van vochtige duinvalleien waardoor het vooral van belang is om deze terreinen te beheren zodat successie richting berken- en wilgenstruweel wordt tegengegaan.

De Antwerpse haven natuurlijker

Met het project ‘de Antwerpse haven natuurlijker’ proberen Natuurpunt Antwerpen Noord, Natuurpunt WAL, het Gemeentelijk Havenbedrijf van Antwerpen en de Maatschappij Linkerscheldeoever de handen in elkaar te slaan voor het behoud en de optimalisatie van de aanwezige natuur in de Antwerpse haven en dat zonder de economische belangen te schaden.

Tekst: Roosmarijn Steeman, Natuurpunt Studie; Johan Baetens, Natuurpunt Wal
Foto: Kees de Kraker