Zwartwitte russula onopvallend aanwezig

Bericht uitgegeven door de Nederlandse Mycologische Vereniging [land] op [publicatiedatum]

Afgelopen week kwamen er eindelijk weer Zwartwitte russula’s tevoorschijn op een paar vanouds bekende groeiplaatsen. Soms lijkt het alsof de Zwartwitte russula een groeiplaats heeft verlaten om na jaren toch weer onverwacht op dezelfde plek te verschijnen. Reden om deze oude groeiplaatsen in de gaten te blijven houden. 

Zwartwitte russula's
Alle russula’s leven in symbiose met bomen, ze vormen mycorrhiza’s. De forse Zwartwitte russula (Russula albonigra) met een hoed tot 15 centimeter doorsnede staat op de Rode Lijst als zeldzaam en bedreigd. Hij behoort tot de russulagroep Compactae sectie Nigricantinae, waarvan het vlees zwart en/of rood verkleurt bij beschadiging. Het vlees van de verschillende soorten is opvallend hard en stevig. De vertegenwoordigers van deze groep vallen niet op door uitbundige kleuren zoals die te zien zijn bij de meeste russula’s, maar zijn bruin, wit, zwart, grijs of combinaties daarvan. De Zwartwitte russula heeft meestal een bruinzwarte tot zwarte hoed met vrij dicht op elkaar geplaatste witte plaatjes. Zelden is de hoed lichter van kleur. Aan dit kleurcontrast heeft de Zwartwitte russula zijn Nederlandse en wetenschappelijke naam te danken. De smaak is mild met een mentholachtige component die op de tong na enige seconden merkbaar wordt en daarna weer verdwijnt. Het vlees begint bij aanraking of doorsnijden snel bruin tot koolzwart te verkleuren, een indrukwekkend verschijnsel. Vooral de witte lamellen zijn zeer gevoelig voor beroering en worden vrijwel direct koolzwart.

Slecht herkend
Hoewel de snelle verkleuring bij beschadiging opmerkelijk is, wordt Zwartwitte russula in het veld slecht herkend. Dat is vooral te wijten aan het formaat van de hoed en de hoedkleur die min of meer overeenkomt met het formaat en de hoedkleur van de zeer algemene Grofplaatrussula (Russula nigricans). De Grofplaatrussula heeft echter opvallend broze, dikke plaatjes die eerst wit zijn en door veroudering langzaam via geelbruin uiteindelijk zwart verkleuren. Het vlees van de Grofplaatrussula verkleurt bij beschadiging roodachtig. Uiteindelijk worden beide soorten helemaal zwart en kunnen daarna nog wekenlang op hun plek te zien zijn.

Het valt niet mee om de zeldzame Zwartwitte russula’s te vinden vanwege de vele Grofplaatrussula’s die overal in lanen, parken en bossen te vinden zijn. Het is wel zeker dat er meer plaatsen zijn met Zwartwitte russula’s dan het verspreidingskaartje laat zien. Vooral de hoeden van wat oudere Grofplaatrussula’s kunnen erg op de hoeden van de Zwartwitte russula’s lijken. Er zit niets anders op dan steekproefsgewijs de plaatjes te controleren maar reken niet te snel op succes want Zwartwitte russula’s zijn zeldzaam.

Zeldzame bleke vorm
Uit de duinen van Bergen (NH) worden niet elk jaar Zwartwitte russula’s gemeld. Topjaren waren 2001 en 2006. In 2006 werd een bekende duinweg doelgericht afgezocht op het voorkomen van Zwartwitte russula’s. Dit resulteerde in vondsten op vijf verschillende locaties. Drie locaties bij Zomereik als waardboom en twee bij Populier. De groeiplaatsen werden onthouden en elk jaar gecontroleerd op de aanwezigheid van Zwartwitte russula’s. Pas in 2013, dus 7 jaar later, werden er weer Zwartwitte russula’s op twee oude groeiplaatsen teruggevonden. Vorige week kwamen er op twee reeds bekende locaties weer Zwartwitte russula’s tevoorschijn. Op één locatie werd een zeer zeldzame bleke vorm van de Zwartwitte russula ontdekt. Deze bleke vorm wordt slechts zelden gezien. Het daarop volgend microscopisch onderzoek van de bleke vorm bracht geen verschil aan het licht met “normale” exemplaren met donkere hoed.

Tekst en foto’s: Martijn Oud, Nederlandse Mycologische Vereniging