Koninginnedag zonder Koningin van de weide?

Bericht uitgegeven door De Vlinderstichting [land] op [publicatiedatum]

De argusvlinder is vorig jaar in Friesland omarmd als de ‘kenigin fan de greide’, Koningin van de weide. Koninginnedag zijn we kwijt geraakt, maar de voorheen algemene argusvlinder wacht hopelijk niet hetzelfde lot. De afgelopen 25 jaar zijn de aantallen argusvlinders met 98% afgenomen. De redenen daarvoor zijn nog niet goed duidelijk. Een zojuist gepubliceerd artikel levert een eerste antwoord.

Vooral op de zandgronden is de argusvlinder inmiddels vrijwel verdwenen. Dit bracht Michiel Wallis de Vries van De Vlinderstichting en Wageningen University op het idee van een mogelijke rol van stikstofdepositie, één van de oorzaken van ‘zure regen’ en vermesting die vooral op de zandgronden tot grote problemen voor de natuur heeft geleid. Door de stikstofregen kan de omgeving waarin de rupsen opgroeien drastisch veranderen. Het onderzoek richtte zich op twee invloeden: voedselkwaliteit en microklimaat.

De overmaat aan stikstof kan zorgen voor een onbalans tussen stikstof (als bouwsteen voor eiwitten) en andere belangrijke voedingsstoffen. Experimenten waarin rupsen bij verschillende hoeveelheden stikstof opgroeiden lieten echter geen belemmeringen door stikstof zien. Met meer stikstof deden de rupsen het alleen maar beter: ze groeiden sneller en leverden zwaardere poppen en grotere vlinders. Veldonderzoek wijst erop dat verandering in microklimaat een kansrijkere verklaring is van de afname van de argusvlinder. Argusvlinders groeien vooral op plekken op met een warm microklimaat in het vroege voorjaar. Dergelijke plekken worden steeds zeldzamer bij hoge stikstofdepositie: de plantengroei wordt al vroeg in het jaar steeds groener en dichter. De rupsen vind je echter juist in open vegetatie waar het dode blad en stengels van het vorige jaar zorgen voor een snelle opwarming: de temperatuur wordt daar op een zonnige lentedag wel 15 graden hoger dan in de schaduw.  

Afkoeling van het microklimaat door stikstofovermaat blijkt daarmee een serieuze bedreiging voor de argusvlinder te zijn. De komende tijd gaat vervolgonderzoek zich richten op de rol van klimaatverandering en bodemverzuring, factoren die allebei de omstandigheden voor de argusvlinder nog verder lijken te verslechteren. Ondertussen zijn er nog goede kansen om de argusvlinder voor Nederland te behouden. Zeker wanneer er op het boerenland meer aandacht komt voor bloemrijke weiden en warme overhoekjes, plekjes waar argusvlinders van houden. In Friesland wordt daar momenteel aan gewerkt. In het weekend van 23 tot en met 25 mei organiseert De Vlinderstichting een landelijk telweekend voor de argusvlinder om inzicht in de actuele stand van de vlinder te krijgen. Iedereen kan daaraan meedoen. Informatie over het telweekend en de argusvlinder is hier te vinden. Het wetenschappelijke artikel verscheen in het Journal of Insect Conservation.

Tekst: Michiel Wallis De Vries, Wageningen UR & Anthonie Stip, De Vlinderstichting
Foto’s: Kars Veling