Gronings akkerlandschap door de ogen van de Blauwe Kiekendief

Het is de vraag wat de Blauwe Kiekendieven precies aantrekt in het intensieve Oost-Groningse akkerlandschap. GPS-loggeronderzoek licht een tipje van de sluier op.

Een broedvogel
‘Focko’, een volwassen mannetje Blauwe Kiekendief, werd op 4 juli 2012 uitgerust met een hightech GPS-logger van het UvA Bird Tracking System. Hij kon gedurende 30 dagen intensief worden gevolgd tijdens de late nestjongenfase. In deze periode bestreek ‘Focko’ een gebied van 142 vierkante kilometer, wat vergelijkbaar is met de home range-groottes van Grauwe Kiekendieven. Meer dan 60% van de tijd besteedde ‘Focko’ boven wintertarwe, vermoedelijk jagend op net uitgevlogen Gele Kwikstaarten en Graspiepers. 22% van de tijd vloog hij boven grasland, waarschijnlijk op zoek naar Veldmuizen. Braakhabitat, waarvan we weten dat het hoge aantallen muizen herbergt, werd weliswaar meer bezocht dan op grond van de aanwezigheid in het landschap mocht worden verwacht, maar werd toch niet meer dan 4% van de tijd bezocht. Hetzelfde patroon zien we bij Grauwe Kiekendieven; waarschijnlijk speelt een rol dat kiekendieven moeite hebben om de muizen in de hoge braakvegetatie te vangen.

Een niet-broedvogel
Het volwassen vrouwtje ‘Simone’ kreeg haar GPS-logger eveneens in 2012. In 2013 mislukte haar broedpoging. ‘Simone’ bewoog zich daarna gedurende 37 dagen binnen een gebied van slechts 37 vierkante kilometer. ‘Simone’ bleef niet de gehele periode in Groningen, maar maakte drie maal een uitstapje naar Duitsland, waarbij ze tot aan de Jadebusen bij Wilhelmshaven vloog. Deze tripjes laten mooi zien dat de Nederlandse populatie verweven is met de populatie Blauwe kiekendieven in Neder-Saksen. Ook het habitatgebruik van niet-broeders lijkt anders te zijn dan dat van broedvogels, ‘Simone’ foerageerde namelijk relatief vaak in braakhabitat, wel 22% van de tijd.

Habitatgebruik in de winter
Een deel van de Oost-Groningse broedvogels blijft ‘s winters in Nederland. Het habitatgebruik van deze overwinteraars wordt sterk gedomineerd door grasland, waar ze 62% van de tijd doorbrengen. De rest van de tijd wordt overwegend doorgebracht boven winterse akkers. Het veelvuldig gebruik van grasland is verrassend, omdat het intensief beheerde grasland over het algemeen lage dichtheden aan muizen bevat. Mogelijk is de keuze voor grasland uit nood geboren, bijvoorbeeld omdat muizendichtheden in winterse, veelal kale akkers nog lager zijn. Zo bezien kan het veelvuldig gebruik van grasland erop wijze dat de voedselomstandigheden voor Blauwe Kiekendieven in de winter niet al te best zijn.

Implicaties voor bescherming
De Blauwe Kiekendief broedde begin jaren negentig van de vorige eeuw ook al kortstondig in Oost-Groningen, ten tijde van de toenmalige grootschalige braaklegging. Na het afschaffen van de braaklegging verdween de Blauwe Kiekendief weer als broedvogel. Het is daarom opvallend dat de Blauwe Kiekendief zich nu wel weer in het Groningse akkerland heeft gevestigd, en dus ook extra interessant om te zien hoe ze het akkerlandschap precies gebruiken. Kennis over het habitatgebruik kan gebruikt worden om natuurbeheer in agrarisch gebied beter af te stemmen op de wensen van Blauwe Kiekendieven.

Het concept Vogelakkers zou ook voor de Blauwe Kiekendief wel eens het ei van Columbus kunnen zijn, omdat met Vogelakkers niet alleen hoge dichtheden aan muizen worden gecreëerd, maar deze muizen ook nog eens bereikbaar worden gemaakt voor jagende roofvogels middels een uitgekiend maaibeheer. Vogelakkers vormen daarom een belangrijk onderdeel van de plannen die Vogelbescherming Nederland en Werkgroep Grauwe Kiekendief aan het ontwikkelen zijn om broedpopulaties van Velduil en Blauwe Kiekendief duurzaam veilig te stellen.

De eerste resultaten van het GPS-loggeronderzoek aan de Blauwe kiekendief zijn vervat in een bondig artikel in het recente nummer van het blad Limosa. Dit betreft een dubbeldik themanummer, geheel gewijd aan zender- en loggeronderzoek bij vogels in Nederland. Met dit unieke themanummer zal het geen probleem zijn om de lange winteravonden door te komen.

Laatste nieuws: rond de kerstdagen is er via het antennesysteem nabij Winschoten nog contact geweest met de GPS-loggers van zowel het vrouwtje 'Simone' als van 'Bernard', haar partner gedurende de afgelopen twee broedseizoenen. Beide Blauwe Kiekendieven brengen de winter dus weer door in het Oost-Groningse akkerbouwgebied.

Tekst: Raymond Klaassen, Werkgroep Grauwe Kiekendief & Jules Bos, Vogelbescherming Nederland
Foto's: Ben Koks; Harold van der Meer; Rein Hofman
Kaart: Werkgroep Grauwe Kiekendief