Gerooide wijnstokken met zwarte reuzenmier

Bericht uitgegeven door EIS Kenniscentrum Insecten [land] op [publicatiedatum]

In de Franse en Italiaanse wijngaarden bereiken wijnstokken op een gegeven moment hun uiterste houdbaarheidsdatum. De druivenproductie stagneert en de boel wordt gerooid. De onderstammen worden in zijn geheel uitgegraven en nieuwe druivenplanten worden geplant. De gerooide onderstammen worden echter niet vernietigd maar worden weer verhandeld en krijgen een tweede leven als ondersteuning van decoratieve druivenplanten. Met deze handel kunnen ook dieren worden versleept. Dit is naar alle waarschijnlijkheid het verhaal achter een nieuwe vindplaats van de zwarte reuzenmier in Nederland.

De zwarte reuzenmier (Camponotus vagus) komt in Europa tamelijk wijd verspreid voor, van Zuid-Europa noordelijk tot in Zweden en Finland. In Nederland waren aanvankelijk geen natuurlijke vindplaatsen bekend. Wel is er een bewuste introductie geweest in de Kennemerduinen en er zijn enkele gevallen van aantoonbare versleping. In 2004 werd een nest ontdekt in een spoorbiels op het station van Schin-op-Geul, dat ook in 2014 nog steeds bestaat. Dit nest is mogelijk wel het gevolg van een natuurlijke vestiging.

Zwarte reuzenmier in Monster
Een jaar of 5, 6 geleden trof Gerard van Zijl, gepensioneerd tuinder in Monster (Zuid-Holland), in het kasbedrijf waar hij gewerkt had en nog steeds een plekje heeft om zelf groenten en druiven te verbouwen, een aantal grote zwarte mieren aan die daar rondliepen. Hij besteedde er niet zo veel aandacht aan. Later bleek dat ze naar buiten waren verkast en uiteindelijk ontdekte Gerard van Zijl samen met zijn in insecten geïnteresseerde schoonzoon Marco Verschoor dat ze zich hadden gevestigd in een zeer oude spoorbiels die daar lag en die afgedekt was met een stapel oude kasramen. Marco Verschoor vermoedde dat het om de zwarte reuzenmier zou gaan en trok aan de bel bij de Mierenwerkgroep van de Nederlandse Entomologische Vereniging.

Oude wijnstokken
In het bedrijf in Monster worden gerooide wijnstokken weer opgepot en er wordt een jonge wijnplant bij geplant. De ranken hebben meteen houvast aan de oude onderstam en soms lopen de onderstammen zelf ook nog weer uit. Als decoratieve plant vinden deze combinaties weer hun weg naar tuinen en terrassen.

Zwarte reuzenmieren nestelen bij voorkeur in dood hout en blijkbaar zijn de oude, knoestige en deels vermolmende wijnstokken soms ook in trek als nestgelegenheid. Naar alle waarschijnlijkheid is een nest, inclusief de koningin, met een voorraadje wijnstokken in Monster terechtgekomen. Toen de werksters na verloop van tijd buiten de oude spoorbiels ontdekten en in orde bevonden hebben ze het volk blijkbaar daarheen verplaatst.

Tot slot
De reuzenmieren voelen zich goed thuis op hun nieuwe plek en maken dankbaar gebruik van de honingdauw die bonenluizen uitscheiden die op de door Gerard van Zijl geteelde sperzie- en tuinbonen leven. Kortom, er is nu voor Nederland weer een nieuwe plek voor de zwarte reuzenmier. Geen natuurlijke vestiging maar wel een mooi gedocumenteerd geval van toevallige import.

Tekst: André J. van Loon, EIS Kenniscentrum Insecten & Marco Verschoor
Foto’s: Jinze Noordijk; André J. van Loon; Marco Verschoor