Uitgestorven gewaande Douglasvezeltruffel bij toeval gevonden

Bericht uitgegeven door de Nederlandse Mycologische Vereniging [land] op [publicatiedatum]

Tijdens de excursie van 15 september van Paddenstoelen Werkgroep Drenthe werd de uitgestorven gewaande Douglasvezeltruffel teruggevonden. De excursie vond plaats in de Holmers, een natuurontwikkelingsterrein van Staatsbosbeheer in Midden-Drenthe. Onder een Douglasspar en op een plaats met een uiterst dunne strooisellaag werd tijdens het zoeken naar insecten bij toeval de truffel opgeraapt.

Omstandigheden van de vondst
Tijdens de lunchpauze zaten de deelnemers van de excursie op de mosrijke bodem van een bosje met verspreide eiken en een enkele spar. Een deelnemer ging met haar hand op de tast door het dorre blad op zoek naar gallen en insecten. Even later hield ze een bruinig bolletje omhoog van circa 1,5 centimeter doorsnede met de vraag wat het kon zijn. Eerst werd gedacht aan een gal maar toen met de nagel het bruinige bolletje voorzichtig werd opengescheurd kwam er een kenmerkende inhoud met een hersenachtige structuur tevoorschijn.

Het was de deelnemers van de paddenstoelenexcursie meteen duidelijk dat het een truffel moest zijn. Omdat truffels in symbiose leven met bomen werd meteen naar boven gekeken om te zien onder welke boomsoort deze truffel groeide. Het bleek een Douglasspar te zijn. Na determinatie bleek het inderdaad om de in Nederland uitgestorven gewaande Douglasvezeltruffel (Rhizopogon villosulus) te gaan.

Truffels in Nederland
Er bestaan veel soorten truffels, ook in Nederland. De meeste Nederlandse soorten zijn echter oneetbaar. Truffels leven allemaal in symbiose met bomen. De Douglasvezeltruffel werd gevonden aan de voet van een grote Douglasspar. Deze vezeltruffelsoort werd al tientallen jaren niet meer gevonden in Nederland. Er werd van uit gegaan dat de vezeltruffel was uitgestorven en als zodanig stond hij op de Rode Lijst.

Er komen in Nederland vier soorten vezeltruffels voor. Alle soorten leven in symbiose met naaldbomen. De symbiose is mogelijk omdat vezeltruffels het vermogen hebben mycorrhiza’s te maken met bepaalde naaldbomen. Een mycorrhiza is een verbinding van het mycelium met de haarwortels van de boom (of plant) waardoor een uitwisseling van (voeding)stoffen en water kan plaatsvinden. Zover bekend is dit tot wederzijds voordeel. Ook wordt bijvoorbeeld de vraat van aaltjes aan de haarwortels van de boom verhinderd.

Vezeltruffels
Vezeltruffels onderscheiden zich van andere truffels door een netwerk van fijne vezeltjes of rizomorfen waarmee ze zijn bedekt. Het zijn restanten van de ondergrondse zwamvlok waar ze deel van uitmaakten. Dat vezeltruffels soms gewoon voor het oprapen liggen is misschien verwonderlijk. Alle soorten vezeltruffels ontwikkelen zich in de strooisel- of humuslaag boven zandgrond. Bij een zeer dunne strooisellaag komen ze soms geheel of gedeeltelijk bovengronds te liggen. Soms ook verwaait of verteert de strooisellaag waarin ze zich hebben ontwikkeld, waardoor ze gemakkelijk kunnen worden gevonden.

Alleen met Douglasspar
De Douglasvezeltruffel is onlosmakelijk verbonden met de Douglasspar. De Douglasspar (Pseudotsuga menziesii) en zijn begeleider de Douglasvezeltruffel zijn oorspronkelijk afkomstig uit het westen van de Verenigde Staten. De naaldboom is tegenwoordig algemeen op de zandgronden in Nederland en wordt hier sinds 1836 aangeplant voor de houtproductie. Zijn Nederlandse naam is een eerbetoon aan de Schotse botanicus David Douglas die in 1826 zaad had gewonnen en opgestuurd naar Schotland. De Douglasspar is geen echte spar. Hij verschilt van sparren (Picea spec.) door de zachte naalden met ronde top die bij kneuzing een frisse (sinaas)appelgeur afgeven en de hangende kegels (5 tot 10 centimeter) die uitgerust zijn met ver uitstekende, drietandige schubben. De beroemdste Douglasspar is wel de boom op Kroondomein Het Loo. Deze in 1870 aangeplante boom is ruim 50 meter hoog en wordt gezien als de hoogste boom in Nederland. Sinds 2003 staat de Douglasspar op de standaardlijst van de Nederlandse flora en wordt de boom als een Nederlandse soort beschouwd.

Uitgestorven en teruggevonden
Overal ter wereld waar Douglassparren voorkomen zouden ook Douglasvezeltruffels kunnen worden gevonden. Het is daarom opmerkelijk dat op de meeste locaties met Douglassparren de begeleidende Douglasvezeltruffels vaak ontbreken of in ieder geval niet zijn gevonden. Nadat aan het einde van de 19-de eeuw de Douglasspar uit Noord-Amerika in Nederland werd ingevoerd kwamen de eerste meldingen binnen van de Douglasvezeltruffel. Daarna was het zeer lang stil rond deze vezeltruffel. Omdat waarnemingen zeer lang uitbleven werd de Douglasvezeltruffel in ons land uitgestorven verklaard. Tot op 15 september 2014. Toen werd de uitgestorven gewaande Douglasvezeltruffel herontdekt in een bosje met een uiterst dunne strooisellaag. De meeste sparrenpercelen kenmerken zich door een dik pakket van slecht verteerde naalden, een indirect gevolg van de verzuring en vermesting vanuit de lucht die vooral de afgelopen vijftig jaar heeft plaatsgevonden. Gezien de leefwijze als oppervlaktetruffel is het nogal onwaarschijnlijk dat de Douglasvezeltruffel zich al die jaren onder dikke strooisellagen verborgen heeft gehouden.

Tekst: Rob Chrispijn en Martijn Oud, Nederlandse Mycologische Vereniging
Foto: Rob Chrispijn