Plantensappen: voeding voor kleurige micro-organismen

Bericht uitgegeven door de Nederlandse Mycologische Vereniging [land] op [publicatiedatum]

In het voorjaar staan bomen te popelen om uit te lopen. De levenssappen kruipen vanuit de wortels omhoog naar de twijgjes waaraan de blaadjes moeten verschijnen. Maar wat als de stam is afgezaagd en de wortels leven nog? Ook dan komt de sapstroom op gang en stroomt vrijelijk uit de stomp. Allerlei micro-organismen zoals bacteriën, schimmels en gisten laten dit buitenkansje niet voorbijgaan! Het resultaat ziet er uit als een bont gekleurde slijmerige stroom langs de boomstomp. De oranje en rode kleurstoffen worden gemaakt door de gist Cryptococcus macerans.

Veel gisten uit de Cryptococcus-groep groeien in het wild op planten en fruit. Zo is van Cryptococcus vini bekend dat deze van nature voorkomt op druiven en appels. Hij dient als een natuurlijke startgist van Franse wijnen en van appelciders uit Normandië. Cryptococcus macerans is een algemene soort die leeft van lekkend plantensap. Deze profiteert extra als er een sapstroom ontstaat na verwonding of snoeien in het voorjaar. De oranje en rode kleurstoffen, carotenoïde pigmenten, zoals je die ook bij worteltjes ziet, worden gemaakt door deze gist.

Gisten zijn eencellige schimmels die zich aseksueel voortplanten. Sommige soorten kunnen overgaan in een seksueel stadium, dat een meercellig mycelium vormt. Het lijkt dan ineens een andere soort. Vroeger werden die draadvormige schimmels apart beschreven, omdat men niet wist dat er verschillende verschijningsvormen van dezelfde soort bestonden.

Tot ver in de 20e eeuw is niet onderkend dat aseksuele ('anamorfe') gisten ook seksuele ('teleomorfe') stadia kunnen hebben. Recent is pas gebleken dat Cryptococcus-soorten zelfs de anamorfen zijn van verschillende niet-verwante schimmels uit verschillende stammen van het schimmelrijk. De teleomorf van Cryptococcus vini is Hanseniaspora uvarum, een Ascomyceet uit de familie Saccharomycodaceae. De teleomorf van Cryptococcus macerans is Cystofilobasidium macerans, een basidiomyceet die behoort tot een subklasse van de trilzwammen: de Tremellomycetidae. Daarmee blijkt deze schimmel zeer verwant aan de Gele trilzwam (Tremella mesenterica) die net als Cryptocossus macerans zijn heldergele kleur dankt aan carotenoïde pigmenten.

Recent onderzoek naar de leefwijzen van de seksuele stadia van de Cryptococcus-gisten doet vermoeden dat zij op trilzwammen leven en de onderzoekers hopen dat amateurmycologen vandaag of morgen een door Cystofilobasidium* of Filobasidiella* aangetaste trilzwam naar het lab van het CBS (Centraal Bureau voor Schimmelcultures) in Utrecht brengen!

*Cystofilobasidium en Filobasidiella behoren beide tot de familie van de Tremellaceae (trilzwammen)

Tekst: Jan Knuiman en Aldert Gutter, Nederlandse Mycologische Vereniging
Foto’s: Jan Knuiman