Kwakkelwinter ideaal voor zeldzame Zilverige satijnzwam

Bericht uitgegeven door de Nederlandse Mycologische Vereniging [land] op [publicatiedatum]

In het Streekbos in West-Friesland kwamen in januari een aantal forse paddenstoelen uit de vette klei tevoorschijn. Een opmerkzame wandelaar consulteerde een lid van de Mycologische Vereniging. Deze kwam tot de conclusie dat het ging om de zeldzame en bedreigde Zilverige satijnzwam.

De Zilverige satijnzwam (Entoloma saundersii) heeft een kenmerkende, sterke, melige geur en ranzige smaak en is absoluut geen paddenstoel om te consumeren, maar alleen om naar te kijken. De plompe en forse vruchtlichamen komen soms al in de winter te voorschijn wanneer de vorst verstek laat gaan. Er zijn zelfs een aantal meldingen van november en december. Na strenge winters verschijnen ze pas enige tijd nadat de vorst is verdwenen. Omdat de jonge paddenstoelen zich door de vette klei moeten zien te werken ziet een deel van de paddenstoelen er vaak wat verwrongen uit.

De Zilverige satijnzwam behoort tot één van onze grootste satijnzwammen van ons land en is gebonden aan Iepen op zware kleibodems. Bij uitzondering worden ze bij fruitbomen gezien. De Nederlandse verspreidingskaart van de Zilverige satijnzwam geeft een duidelijk beeld van zijn voorkomen op kleibodems.

Satijnzwammen onderscheiden zich van andere paddenstoelen door hun hoekige sporen. In de zeer soortenrijke groep van Satijnzwammen is de Zilverige satijnzwam ondergebracht in de sectie Nolanidea. De forse vertegenwoordigers van deze groep lijken veel op ridderzwammen. De vertegenwoordigers komen of in de winter of in het voorjaar tevoorschijn en zijn strikt gebonden aan iepen of aan verwanten van de rozenfamilie zoals Meidoorns.

Het areaal van zijn verspreiding strekt zich uit van het zuidwesten van ons land, de kop van Noord-Holland en op een paar locaties in Friesland. Door zijn afhankelijkheid van Iepen is de Zilverige satijnzwam kwetsbaar. Als de Iepen op een groeiplaats worden verwijderd kan de groeiplaats als verloren worden beschouwd.

Sinds het uitbreken van de Iepziekte, ook wel Iepenziekte (Ophiostoma ulmi) genoemd, moesten er vele zieke Iepen worden verwijderd en werden soms niet vervangen. In het begin viel dat niet zo op want de Iep is een zeer veel voorkomende boomsoort in Nederland. Door het verdwijnen van soms hele rijen Iepen dreigt zelfs het ons zo vertrouwde landschapsbeeld te veranderen. Dit kwam mede door een nieuwe variant van de Iepziekte (Ophiostoma novo-ulmi) die vanaf de jaren zeventig heeft huisgehouden onder het resterende Iepen bestand.

Het telkens maar weer verwijderen en vervangen van zieke Iepen doet een aanslag op het beschikbare budget van de verantwoordelijke gemeentes. Verwijderde Iepen worden tegenwoordig steeds vaker vervangen door andere boomsoorten. Op deze wijze verdwenen drie groeiplaatsen in de kop van Noord-Holland. Waarschijnlijk zal het elders niet veel anders gaan. De Zilverige satijnzwam staat daarom terecht op de Rode Lijst.

Tekst en foto's: Martijn Oud, Nederlandse Mycologische Vereniging