Helft van Vlaamse amfibieën en reptielen gaat in het rood
Bericht uitgegeven door Natuurpunt Studie [land] op [publicatiedatum]
Het Belgisch Staatsblad: saaie wetsgazet, artikel bis, paragraaf ter. Van ‘Gelet op’ naar ‘Overwegende dat’. Niet bepaald meeslepende literatuur. Maar als er over Rode Lijsten wordt gepraat, durft de ‘Moniteur Belge’ nog interessant te zijn.
De editie van 2 augustus 2013. Doorbladeren naar pagina 48.525. Daar staat de Rode Lijst van de inheemse amfibieën en reptielen in Vlaanderen. Geen communistisch manifest over kikkers en slangen, wel een belangrijk instrument voor het natuurbeleid. Waarom? Omdat die lijst op kwantitatieve wijze voor elke soort inschat hoe sterk ze bedreigd is en wat de kans is dat ze in Vlaanderen zal uitsterven. Een ingewikkelde oefening die heel wat rekenwerk vereist, gestandaardiseerde analyses van cijfers over trends en populatiegroottes. En die zijn er nu, gebaseerd op 39.841 gegevens uit de periode 2005-2011.
Nieuw, inderdaad. De vorige dateerde al van 1996 en een actualisatie drong zich op. Het document behandelt 22 soorten waarvan er negen (= 41%) staan opgelijst in de categorie ‘momenteel niet in gevaar’. Tot zover het goede nieuws, want de rest gaat in het rood. Vooral voor de Knoflookpad (in 1996 nog opgenomen in de categorie ‘bedreigd’ maar in 2013 gestegen naar ‘ernstig bedreigd’) gaat het niet best. Het aantal vindplaatsen is de laatste 30 jaar met ca. 90% afgenomen. In 2013 telde Vlaanderen nog amper vijf populaties, goed voor 40 à 50 roepende mannetjes… Eveneens in de categorie ‘ernstig bedreigd’: de Boomkikker. Met die soort gaat het gelukkig wel de goede kant op. Rond de eeuwwisseling was de Vlaamse populatie geslonken tot slechts een honderdtal roepende mannetjes. Eutrofiëring, habitatverlies en predatie door vis deden de Boomkikker de das om. Maar soortgerichte beheermaatregelen keerden het tij, zowel in Limburg als West-Vlaanderen. In 2011 telden de Vlaamse voortplantingsplaatsen weer ruim duizend ‘hagepuiten’. Vooral in de vallei van de Itterbeek (in het noorden van Limburg) maakte dit fraai amfibie een ferme kikkersprong voorwaarts. Dit verhaal toont vooral dat soorten beschermen niet duur hoeft te zijn en (soms zelfs op korte termijn) schitterende resultaten kan opleveren.
En wat moeten we daar nu mee, met al die kennis? Rode Lijsten krijgen in het natuurbehoud terecht een belangrijk gewicht toegekend. Ze hebben een duidelijke signaalfunctie: soorten in de hoogste categorieën behoeven gerichte maatregelen wil men de populaties minimaal op hetzelfde niveau behouden (stand-still principe). Op dat vlak oogt het Vlaamse amfibieën- en reptielenrapport eerder somber: de Geelbuikvuurpad is 'regionaal uitgestorven', Knoflookpad en Boomkikker zijn 'ernstig bedreigd' en met telkens vier soorten in de categorie ‘bedreigd’ (Adder, Gladde slang, Ringslang, Vroedmeesterpad) en ‘kwetsbaar’ (Heikikker, Kamsalamander, Rugstreeppad, Vuursalamander) kreeg 50% van de Vlaamse herpetofauna een rood label opgeplakt.
Maar goed: één op twee behoeft soortgerichte beschermingsmaatregelen wil men voorkomen dat ze in de toekomst zouden achteruit boeren. De bevoegde minister lijkt deze boodschap alvast te hebben begrepen en gaf recent de opdracht om een soortbeschermingsprogramma (SBP) op te maken voor de Knoflookpad. Hierin moeten prioritaire actiegebieden worden afgebakend, prioritaire acties worden uitgewerkt, in overleg met landbouwers, ondernemers, land- en boseigenaars. De Knoflookpad is zondermeer de soort waaraan de hoogste prioriteit moet worden gegeven. Een SBP is een eerste, noodzakelijke, administratieve stap maar zonder vertaling op het terrein is het een maat voor niets. Natuurpunt stelt dat het voor de Knoflookpad 1 voor 12 is; acties op het terrein moeten dringend worden uitgevoerd, anders zou het kunnen uitmonden in een pijnlijk verhaal van ‘too little, too late’.
Ook de Vroedmeesterpad roept (of beter: fluit) om aandacht. In 2010-2011 werden in Vlaams-Brabant nog 45 à 51 fluitende mannetjes aangetroffen. De sterkste achteruitgang deed zich echter voor in de Voerstreek, een voormalig bolwerk van de soort. Tussen 1980 en 2001 werden er nog in 23 poelen Vroedmeesterpadden waargenomen. In 2009 werden 22 van de 27 gekende voortplantingswateren uitvoerig geïnventariseerd. Resultaat: één larve en zes roepende mannetjes. Maar ook deze soort lijkt recent uit een diep dal te kruipen. En ook hier is - net als bij de Boomkikker - de revival het resultaat van soortgerichte inspanningen. Opnieuw: soorten beschermen helpt!
De komende weken zal de situatie van de Knoflookpad en de Vroedmeesterpad in een natuurbericht meer in detail worden toegelicht.
Natuurpunt hoopt dat het de overheid menens is met de opmaak én uitvoering van de soortbeschermingsprogramma's (in het verleden werden immers al soortbeschermingsprogramma's opgesteld die nauwelijks vertaling kregen op het terrein). Natuurpunt pleit ook voor een meer fijnmazig meetnet, ondersteund door de overheid, waardoor trends sneller en accurater kunnen worden onderkend.
De Rode Lijst van de amfibieën en reptielen in Vlaanderen vind je hier. Tekst en uitleg bij hoe het elk van de Rode Lijst-soorten vergaat, vind je in een nieuw rapport van Hyla, de amfibieën- en reptielenwerkgroep van Natuurpunt. Dit duidende rapport kan je bestellen in de Natuurpunt winkel.
Tekst: Dominique Verbelen, Natuurpunt Studie
Foto's: Arnold van Rijsewijk, Jeroen Speybroeck, Hugo Willocx