Wat weten we eigenlijk over de tijgermug?

Bericht uitgegeven door het Laboratorium voor Entomologie, Wageningen University [land] op [publicatiedatum]

De tijgermug is dit jaar al op acht locaties in Nederland waargenomen en lijkt aan een opmars bezig. Vooralsnog is er geen sprake van daadwerkelijke vestiging, omdat de tijgermuggen allemaal als ‘import’ kunnen worden aangemerkt en dus nog geen lokale populaties ontwikkelen. In tegenstelling tot onze ‘Nederlandse’ muggen blijven eitjes van de tijgermug zelfs na tientallen dagen op het droge levensvatbaar. En de tijgermug heeft nog een aantal eigenschappen die deze soort zeer invasief maakt.

In 2008 heeft het RIVM vastgesteld dat de klimatologische omstandigheden in Nederland een permanente vestiging van de uit China geïntroduceerde Aziatische tijgermuggen niet uitsluiten. De winters zijn hier niet te koud. De verwachte temperatuurstijging in Nederland kan de kans op vestiging vergroten. Naast inzicht in de rol van het klimaat is kennis over de biologie van de mug van groot belang om de kans op vestiging in te schatten. Er zijn een aantal eigenschappen van de tijgermug die vestiging in ons land kunnen bevorderen.

Eitjes van tijgermug resistent tegen droogte
Afhankelijk van de luchtvochtigheid kunnen de eitjes van de tijgermug zo’n 20 tot 100 dagen op het droge levensvatbaar blijven. Een droge autoband die verscheept wordt en zich enkele maanden later met regen vult, kan dus op een heel andere plek en op een heel ander tijdstip behoorlijk wat tijgermuggen produceren.

Tijgermuggen van oorsprong in boomholtes
Alhoewel wij de tijgermug kennen van de import van gebruikte banden of Lucky Bambooplantjes, broedt zij in haar oorspronkelijke natuurlijke omgeving in met water gevulde boomholtes. In de loop der tijd heeft zij zich echter uitstekend aangepast aan onze leefomgeving. In haar verspreidingsgebied in Zuidoost-Azië is een klein bakje water of een met water gevulde kokosnoot al voldoende om een nieuwe generatie plaaggeesten voort te brengen. Ook op begraafplaatsen in bijvoorbeeld Mexico voelt de tijgermug zich uitstekend thuis. Hier weet zij zich voort te planten in alle met water gevulde bloemenvazen en potten die de bezoekers keurig onderhouden.

In 1990 is in Italië de eerste tijgermug ontdekt in autobanden. Deze banden waren in gebruik als speelgoed op een school en hadden zich in de loop van de zomervakantie met regenwater gevuld. Dat bood ruime gelegenheid voor de tijgermuggen om zich te ontwikkelen en overlast te veroorzaken nadat het schooljaar weer begonnen was. Dit betekent niet dat we meteen alle met water gevulde bakjes moeten gaan inspecteren en omdraaien. Wel moeten we alert blijven en meldingen van muggenoverlast serieus nemen. In Nederland worden daarom, na ontdekking van tijgermuggen, inspecties en bestrijding uitgevoerd in een straal van 500 meter rond de ontdekkingsplek, dus ook in andere met water gevulde bakjes. De toekomst zal uitwijzen of dat de opmars van de tijgermug in Europa zal stoppen.

Strategische spreiding van eitjes
De Nederlandse huismug legt haar eitjes in een pakketje dat op het water drijft. Dit pakketje kan tot wel 300 eitjes bevatten. De tijgermug pakt het anders aan: zij verdeelt haar eitjes over meerdere plekken. Een goede strategie als je kraamkamer snel dreigt op te drogen. In sommige gevallen legt de tijgermug haar eitjes zelfs niet in het water, maar net boven het wateroppervlak, in afwachting van de regen die gaat komen. Een klein zwart eitje in een zwarte autoband is dan natuurlijk niet te ontdekken. Dat maakt het extra lastig om bij inspecties van autobanden met zekerheid vast te stellen dat er geen tijgermuggen aanwezig zijn.

Muggen met streepjes
Het Nederlands soortenregister telt 39 soorten muggen, waarvan er enkele meer algemeen zijn. De bruine huissteekmug (Culex pipiens) valt ons vaak lastig in de slaapkamer. Daarnaast is de geringde wintersteekmug (Culiseta annulata) ook binnenshuis aan te treffen. Deze mug, die tot wel twee keer zo groot is als de huissteekmug, wordt vaak aangezien voor een tijgermug vanwege haar gespikkelde en gestreepte uiterlijk. In tegenstelling tot deze wintersteekmug is de tijgermug gitzwart met duidelijke witte strepen op het lichaam en poten.

Muggensex boven je hoofd
Bij alle muggensoorten bijt alleen het vrouwtje. Ze heeft het bloed nodig om eitjes te kunnen produceren. De muggenzwermen die we vaak zien op hoeken van huizen of boven het struikgewas bestaan volledig uit mannetjes. Ze wachten op een vrouwtje dat op de zwerm afkomt. Eén mannetje is vervolgens de gelukkige en vliegt er met het vrouwtje vandoor. Herkenning gebeurt op basis van elkaars gezoem. In onderstaand filmpje zien we de gelekoortsmug aan een metalen draadje gelijmd om nauwkeurige opnames te maken van de geproduceerde geluidsfrequenties. Uit studies is gebleken dat mannetjes en vrouwtjes van verschillende soorten muggen hun zoemfrequentie aanpassen op het moment dat ze elkaar op enkele centimeters naderen. Lang duurt de daad overigens niet: al na enkele seconden is het gebeurd en scheiden de wegen van man en vrouw zich.

De mannetjes van de tijgermug hebben nog een andere strategie om een vrouwtje te vinden: net als een aantal verwante soorten wachten de mannetjes in de buurt van hun gastheer op een vrouwtje. Wel slim: omdat vrouwtjes bloed nodig hebben, is de kans op een ontmoeting bij de bloeddonor zeer groot. Je hoeft er dus niet heel vreemd van op te kijken als je enkele mannetjes tijgermuggen om je hoofd hoort zoemen tijdens een bezoekje aan de tropen. Weet je in ieder geval waar ze naar op zoek zijn…

Gezondheidsrisico’s
De tijgermug brengt diverse gezondheidsrisico’s met zich mee. Naast de overlast van haar ernstig jeukende bulten en volhardende bijtgedrag, kan de mug een aantal ziektes overdragen, zoals knokkelkoorts, gele koorts en het Chikungunya virus. Allemaal ernstige virusziekten die onder andere pijnlijke gewrichten, bloedingen, shock en in zeldzame gevallen de dood tot gevolg kunnen hebben. De kans dat zoiets in Nederland gebeurt is vooralsnog erg klein, maar niet uit te sluiten.

Wat weten we eigenlijk over de tijgermug?
Om antwoord te geven op de vraag uit de titel: we weten veel over de tijgermug. Maar zoals uit het voorgaande blijkt, met name uit laboratoriumstudies of van andere Europese landen en tropische gebieden. Wereldwijd zijn er bijna 3.000 studies gepubliceerd over de biologie van deze mug. Slechts vijf daarvan hebben betrekking op Nederland. Hoe staat het met de gevoeligheid van deze agressieve bijter voor insecticiden? Kan ze daadwerkelijk virussen overdragen in ons klimaat? Kan ze andere, lokale, muggensoorten verdrijven? Dit blijven vooralsnog vragen die snel beantwoord dienen te worden.

Tekst en film: Sander Koenraadt, Laboratorium voor Entomologie, Wageningen University
Foto's: Centers for Disease Control and Prevention (CDC); Sander Koenraadt, Laboratorium voor Entomologie, Wageningen University; Aiwok, GFD-licentie