Plagiostomum vittatum: eeuwenoud en toch onbekend

Bericht uitgegeven door Stichting ANEMOON [land] op [publicatiedatum]

Gedurende de winterperiode verkeren veel sportduikers, voor wat hun sport betreft, in een soort winterslaap. Dat is dan een mooie tijd om het archief van de onderwaterfoto’s van het vorige duikseizoen eens goed te bekijken. Soms levert dat aangename verrassingen op zoals deze vondst van een onopvallend en klein platwormpje Plagiostomum vittatum op een onderwaterfoto die 15 juni 2012 in de Oosterschelde is gemaakt . De soort is al eeuwen geleden door Martinus Slabber (1740-1835) getekend en in de Nederlandstalige literatuur beschreven. Toch zullen er maar weinig Nederlanders zijn die dit beestje ooit gezien hebben.

Tijdens het bijwerken van mijn archief van onderwaterfoto’s uit 2012 kwam ik de onderstaande foto tegen. De foto was gemaakt om het fraaie exemplaar van de Slanke ringsprietslak te vereeuwigen. Op de linker rhinofoor, de goudgele gelamelleerde tentakels op de kop van de zeenaaktslak, werd een klein wormachtig diertje waargenomen.

Na enige zoekwerk bleek het om Plagiostomum vittatum te gaan. Een Nederlandse naam heeft de soort nog niet gekregen. Het is een klein platwormpje van maximaal drie millimeter lengte. Als je het geluk hebt om hem van dichtbij te kunnen bekijken is het een klein zilt pareltje met een afwisselende, wonderschone bruinrode en witte bandering over zijn lijf. In tegenstelling tot wat de naam van de Stam van de Platwormen, waar deze soort toe behoort, suggereert is dit wormpje helemaal niet plat maar opgezwollen. Het is vlak aan de onderzijde en half bolrond aan de bovenzijde, als het over de bodem kruipt. Op de kleine kop zitten twee ronde, nog kleinere oogjes. Het voedsel bestaat uit nog kleinere algjes, waar het al kruipend over de zeebodem naar zoekt.

De Nederlandse natuuronderzoeker Martinus Slabber heeft de soort al in 1769 in zijn boek “Natuurkundige Verlustigingen Behelzende Microscopise Waarnemingen van In- en Uitlandse Water- en Land-Dieren”  getekend en beschreven. Dat is opmerkelijk vroeg want pas in 1847 hebben Frey & Leuckart dit wormpje wetenschappelijk beschreven en zijn huidige gangbare wetenschappelijke naam gegeven. Slabber wist niet goed wat hij met dit beestje aan moest. Hoewel hij er erg onzeker over was, classificeerde Slabber dit wormpje als een “zeeslak (Mollusca marina)” behorende tot de Mollusca, de weekdieren. Nu weten we wel beter!

Plagiostomum vittatum is een West-Europees platwormpje dat lokaal zeer algemeen van Bergen (Noorwegen) tot Boulogne aan de Franse kust voorkomt. Het is een soort die waarschijnlijk ook algemeen op de Nederlandse kust aangetroffen kan worden. De kleine afmetingen en de beperkte interesse voor dit soort kleine wormpjes zorgen er echter voor dat er slechts weinig waarnemingen van zijn. De meeste natuurminnende sportduikers en strandjutters zullen Plagiostomum vittatum nog nooit gezien hebben. Daarom dit natuurbericht. 244 jaar na Slabber is het hoog tijd om dit kleine platwormpje eens voor het voetlicht op het podium van het wereld wijde web te plaatsen. Met het lezen van dit natuurbericht is er vandaag en de komende dagen waarschijnlijk een record aantal Nederlanders en Vlamingen die in zo’n korte tijd bekend raken met dit kleine, onbeminde platwormpje uit onze zilte wateren.

Een gedetailleerde afbeelding van Plagiostomum vittatum is te vinden op Wikipedia.

Tekst en foto’s: Peter H van Bragt, Stichting ANEMOON
Met dank aan Marco Faasse voor hulp bij de determinatie van het platwormpje op de foto's.