Meest bedreigde zangvogel van Europa maakt pitstop in België
Bericht uitgegeven door Natuurpunt Studie [land] op [publicatiedatum]
De Waterrietzanger is een kleine trekvogel die aardig hoog op de Rode Lijst van met uitsterven bedreigde vogelsoorten prijkt. Hij leeft op het scherp van de snee: Hongarije zag onlangs zijn volledige broedpopulatie verdwijnen als sneeuw voor de zon. In België, net als in enkele andere West-Europese landen, kan de Waterrietzanger enkel waargenomen worden wanneer hij een tussenstop houdt op zijn lange trektocht naar het warme zuiden. Op 26 juli werd het eerste exemplaar voor dit najaar van een ring voorzien bij Antwerpen. We kijken uit naar meer.
Op zaterdag 28 juli was het dan weer prijs in het natuurgebied Anderstad in Lier. Daar ontdekten vogelkijkers een Waterrietzanger (Acrocephalus paludicola). Anderstad is zowat de enige plek in België waar vrijwel jaarlijks 'spontane' veldwaarnemingen plaatsvinden. Waterrietzangers laten zich nl. moeilijk vinden: ze vallen niet op en zoeken meestal voedsel in pitruspollen of laag tegen de grond in rietvelden. Het is een wat gelige versie van de hier broedende Rietzanger A. schoenobaenus, maar met opvallende kop- en mantelstrepen. Veruit de meeste Waterrietzangers worden bij ons daarom opgemerkt door vogelringers van het K.B.I.N. (Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen), wanneer zo'n vogel in hun mitsnetten belandt tijdens ringsessies in het najaar. Ondertussen, een kleine week na die eerste gevallen, staat de teller voor dit najaar alweer op negen.
In België wordt deze soort opgevolgd in het kader van het Acrola project (naar de wetenschappelijke naam van de soort), onder leiding van Norbert Roothaert, de Belgische vertegenwoordiger van het Aquatic Warbler Conservation Team (AWCT). België tekende net als heel wat andere landen het Memorandum of Understanding onder de Bonn conventie voor het behoud van deze soort en is zich bewust van de belangrijke functie die ons land betekent als stopplaats voor deze soort.
De populatiegrootte van de Waterrietzanger is vrij accuraat gekend. Wereldwijd gaat het nog om 12 tot 14.000 zangposten verdeeld over 40 gebieden in acht landen. Bolwerken, die zich dankzij de intensieve bescherming wisten te stabiliseren, bevinden zich in Belarus (ca. 4000 à 6000 broedparen), Oost-Polen (2600 tot 3800) en Oekraine (2000 à 4600). In West Polen is de soort ondertussen heel wat schaarser geworden en ook in Duitsland (minder dan 25 paren) zet de achteruitgang zich gewoon door. De Siberische populatie is waarschijnlijk zelfs uitgestorven, waarmee de Waterrietzanger wellicht een endemische Europese broedvogel is geworden. Nog schrijnender is de recente crash van de volledige Hongaarse broedpopulatie in 2011, waar ze ook dit jaar de grote afwezige bleef: van 100 naar 0 op één jaar tijd.
Met de sneeuwruimer door de Bierbza
De eisen die de Waterrietzanger aan zijn broedgebied stelt, zijn hoog. Waterrietzangers broeden in uitgestrekte steppeachtige grasvlakten die liefst tot ongeveer 10 cm. onder water staan. Een dergelijk delicaat biotoop vraagt een aangepast beheer. De omvang van de gebieden dwingt een machinale ingreep af maar daardoor dreigt de bodemvegetatie grondig te worden beschadigd. Om dat te voorkomen, bouwde het AWCT enkele sneeuwpistemachines uit de Alpen om, hun enorme rupsbanden reduceren de gronddruk nl. tot slechts 30g/cm². Die worden nu ingezet in het belangrijkste Europese broedgebied, de Biebrza in Polen. Dankzij dit aangepaste beheer, zien ze nu een toename van het aantal broedvogels.
De broedgebieden van de Waterrietzanger worden echter zwaar bedreigd door turfstekerij, drooglegging voor de landbouw of simpelweg door verbossing. Gelukkig kunnen intensieve beheermaatregelen dat afremmen en thans bevinden alle Europese broedplaatsen zich in beschermde natuurgebieden.
En in de winter?
De overwinteringsgebieden van de Waterrietzanger werden pas heel recent ontdekt. We schrijven januari 2007 wanneer onderzoekers op de belangrijkste overwinteringsplaats stoten in het Djoudj National Park in Senegal, waar 20 tot 60% van de wereldpopulatie overwintert. Recenter zelfs, in 2011, vond men enkele nieuwe kleinere gebieden met lagere aantallen in Mauretanië en Mali. Om deze gebieden, die ondermeer kampen met drooglegging voor de landbouw, te beschermen, zet Birdlife International in op bescherming van dergelijke Rode Lijstsoorten, zowel in de broedgebieden, op de stop-over-plaatsen tijdens de trek, als op de Afrikaanse wintergronden. Het blijft voorlopig vijf voor twaalf want in verschillende landen toont de populatiemeter nog steeds een sterk dalende trend.
Tekst: Lars Lachmann, Aquatic Warbler LIFE project coordinator & Gerald Driessens, Natuurpunt Studie
Foto's: Kris De Rouck, Lars Lachmann & Norbert Roothaert