Twee oortjes in het moeras

Bericht uitgegeven door de Nederlandse Mycologische Vereniging op [publicatiedatum]

Eind mei is het Moerasmosoortje, een zeldzame paddenstoel, gevonden in De Hel, een natuurgebied tegen Veenendaal aan. Er zijn slechts enkele eerdere vondsten van deze soort in Nederland bekend. De soort is opgenomen in de Rode Lijst als kwetsbaar vanwege zijn gevoeligheid voor verdroging.

Het Moerasmosoortje (Arrhenia lobata) is een klein schelpvormig paddenstoeltje, vooral bekend van trilvenen. De soort is slechts enkele centimeters groot en heeft een grijsbruine hoed die flexibel, zelfs wat gelatineus is. Hoewel deze soort behoort tot de plaatjeszwammen heeft het geen echte lamellen onder aan de hoed. In plaats daarvan zijn er enkele lage “aders” waarop de sporen gevormd worden. De vruchtlichamen hebben een heel korte steel die aan zijkant van de hoed zit. De herkenning van deze soort is eigenlijk vrij eenvoudig. Het is de grootste van de mosoorzwammetjes, die deze karakteristieke vorm hebben. De andere soorten zitten vrijwel altijd op mossen van drogere plaatsen. Het Moerasmosoortje verschijnt vooral in het voorjaar en groeit op slaapmossen. Het is onduidelijk wat het effect van deze soort op de mossen is, maar waarschijnlijk leeft de schimmel van de afgestorven delen van het mos.

De vondst in De Hel bij Veenendaal werd gedaan tijdens een excursie van de Plantensociologische Kring Nederland, aan de rand van het trilveen. Het Moerasmosoortje zat hier op Gewoon puntmos (Calliergonella cuspidata). De waarneming van Moerasmosoortje is een mooie aanvulling op de bijzondere planten- en mossensoorten die hier de laatste jaren zijn ontdekt. De Hel is, vanwege het voorkomen van kwetsbaar trilveen, niet opengesteld voor het publiek.

In het voorjaar van 2008 is de soort ook gevonden in een heel ander soort terrein: de Natuurtuin van Het Engelse Werk bij Zwolle. Dit is een heemtuin die wordt beheerd door waterleidingbedrijf Vitens en is opengesteld voor het publiek (zie website). Het Moerasmosoortje is hier gevonden in een natte laagte van de heemtuin. Ook hier zat de soort op Gewoon puntmos.

In eerste instantie lijkt de vindplaats van de Natuurtuin heel anders dan die van De Hel. Toch zijn er grote overeenkomsten. De Natuurtuin wordt (kunstmatig) vochtig gehouden met water van het nabijgelegen drinkwaterpompstation. Dit heeft dezelfde eigenschappen als (diep) grondwater. Het trilveen van De Hel is afhankelijk van kwel, dus ook grondwater. Via verschillende manieren zijn dus blijkbaar dezelfde condities ontstaan waarvan deze bijzondere paddenstoel heeft kunnen profiteren.

Tekst en foto: Melchior van Tweel, Nederlandse Mycologische Vereniging