De come-back van de muurhagedis

Bericht uitgegeven door Stichting RAVON op [publicatiedatum]

Op de oude vestingwerken van Maastricht leeft een zeer zeldzame landgenoot: de muurhagedis. Deze vestingwerken vormen de meest noordelijke natuurlijke vindplaats van deze soort wereldwijd. Al decennia lang houden natuurbeschermers deze hele bijzondere populatie goed in de gaten want de beestjes zijn kwetsbaar en de bedreigingen legio. Gelukkig neem de Maastrichtse populatie muurhagedissen vanaf de tweede helft van de jaren negentig toe.

Alleen op de wereld
De Maastrichtse muurhagedissen (Podarcis muralis) leven in complete isolatie: contact met andere muurhagedissen uit België en Duitsland is niet mogelijk. In een ver verleden hebben zij vanuit het Maasdal Maastricht gekoloniseerd maar het contact met zuidelijker gelegen populaties is al geruime tijd verbroken. Onze muurhagedissen moeten het dus op eigen kracht zien te redden. Die geïsoleerde ligging heeft er voor gezorgd dat de muurhagedismannen in Maastricht bijna allemaal een rode buik hebben; elders zijn de mannenbuiken meestal geel en is een rode buikkleur zeldzaam.

Stedelijke dynamiek
Het leven in een stad brengt zowel gevaren als kansen met zich mee. In de niet-stedelijke natuur leeft de muurhagedis op rotsen. De vestingwerken zoals die in de voorbije eeuwen zijn aangelegd bleken een prima vervangende habitat, tot op heden bewonen muurhagedissen de restanten van deze vestingwerken. Daarnaast zijn er in Maastricht muurhagedissen te vinden op een oud industrieterrein, een spoorwegemplacement en op de dijken van basaltblokken langs de Maas; allemaal menselijke structuren die deze rotsbewoner vervangende habitat bieden. Behalve alternatieve huisvesting zorgt een moderne stad ook voor bedreigingen: restauratiewerk van de oude muren, activatie van een oude spoorlijn, bestemmingsplanveranderingen voor het oude industrieterrein en loslopende huisdieren (katten).

Populatiedynamiek
De muurhagedissen in Maastricht worden al jarenlang nauwgezet gevolgd. Vanaf de tweede helft van de jaren negentig neemt de Maastrichtse populatie duidelijk toe. Dit is waarschijnlijk te danken aan een aantal warme zomers, een verbeterd beheer van de overgebleven leefgebieden door het CNME Maastricht en een kweekproject. In 2008 en 2009 was er sprake van een plotselinge terugval die deels toegeschreven kan worden aan mindere warme zomers en werkzaamheden in verband met de reactivering van de spoorlijn. Gelukkig liet 2010 weer een toename zien: de muurhagedis heeft zich snel weten te herstellen.

Vervangende habitat
De reactivering van de oude spoorlijn richting België is door RAVON begeleid. Om de muurhagedissen die op en rond deze spoorweg leefden te behouden zijn er tientallen nieuwe muurtjes aangelegd. De hagedissen weten deze muurtjes steeds beter te vinden en inmiddels zijn er al enkelen permanent bewoond.

Vinger aan de pols
De muurhagedis is het zeldzaamste reptiel van Nederland en de populatie zal waarschijnlijk altijd kwetsbaar blijven: de soort leeft hier op de rand van haar verspreidingsgebied, het betreft een kleine, volledig geïsoleerde populatie, de leefgebieden staan onder permanente druk van de omliggende stad én er worden nog altijd illegaal dieren weggevangen. Om dit laatste tegen te gaan zijn er afspraken gemaakt om de ‘pakkans’ zo groot mogelijk te maken. Het blijft dus zaak om de vinger aan de pols te houden.

Tekst: Ingo Janssen, RAVON
Foto: Jelger Herder, RAVON
Figuur: RAVON, CBS
Bron: RAVON, CNME (Centrum voor Natuur- en Milieueducatie) Maastricht, CBS