Eerste eikenprocessierups proefstation van Europa geopend
De NatuurkalenderBericht uitgegeven door het Eikenprocessierups Kenniscentrum op [publicatiedatum]
De afgelopen week zijn door heel Nederland de eitjes van de eikenprocessierups uitgekomen. Tegelijkertijd komen vanuit het zuiden de eiken in blad waardoor de nu nog kleine rupsjes meer dan voldoende te eten hebben. Om de ontwikkeling van ei tot vlinder van dag tot dag te kunnen volgen hebben onderzoekers sinds vandaag de beschikking over een eikenprocessierups proefstation. Deze voor Europa unieke onderzoeksfaciliteit in Dieverbrug te Drenthe biedt een scala aan mogelijkheden om de ecologie, het gedrag en de beheersing van de eikenprocessierups nauwgezet onder gecontroleerde omstandigheden in de buitenlucht te volgen.
Op 2 april kwamen de eerste eikenprocessierupsen in Noord-Brabant en Noord-Holland uit het ei. De afgelopen dagen kwamen ook de eerste eipakketjes in Drenthe uit. Het is daarmee zeer waarschijnlijk dat nu in het hele land de rupsjes op zoek zijn naar jonge verse eikenblaadjes. In het zuiden van het land komen de eiken al volop in blad. In het noorden moet de bladontplooiing nog op gang komen. Daar zullen de rupsjes zich eerst tegoed doen aan de sterk opzwellende knoppen.
Ondanks het feit dat de eikenprocessierups al twintig jaar onafgebroken in een steeds groter deel van Nederland voorkomt, is er nog weinig bekend over de ecologie, het gedrag en de beheersing van de eikenprocessierups. Tot op heden werden onderzoeken gedaan in kleine kooitjes, in de vrije natuur of in laboratoria. Vanaf vandaag heeft het recent opgerichte Eikenprocessierups Kenniscentrum een unieke faciliteit voor onderzoek, voorlichting en educatie tot haar beschikking. Op initiatief van Silvia Hellingman van Biocontrole en met steun van Landschapsbeheer Drenthe en Timmerman Groenvoorzieningen is het eerste eikenprocessierups proefstation in Europa gerealiseerd. Het opzetten van het proefstation is mede ingegeven door de intensieve samenwerking tussen provincies en gemeenten in Drenthe, Friesland en Groningen, de gemeente Steenwijkerland in Overijssel en de gemeente Noordoostpolder in Flevoland.
Vijftig vierkante meter
Het proefstation is een grote kooi met een oppervlak van vijftig vierkante meter en een hoogte van twee en een halve meter. De hele kooi is omspannen met speciaal insectengaas zodat er geen insecten in of uit kunnen komen. Het gaas is voor een deel ingegraven zodat de eikenprocessierupsen niet ondergronds de kooi kunnen verlaten. In de kooi staan een groot aantal eikjes van in totaal vijf verschillende soorten in de volle grond. De eiken zijn afgetopt zodat ze in de kooi passen. Al jaren wordt er gespeculeerd op welke eikensoorten de rupsen het best gedijen. Nu hebben we de mogelijkheid om daar een antwoord op te vinden.
Eipakketjes vanuit heel Nederland
Vanuit diverse plaatsen in Nederland zijn eipakketjes aangevoerd en op de bomen in de kooi geplaatst. Op deze manier kunnen we bepalen of er verschil is in de ontwikkelingsnelheid van rupsen van verschillende herkomst. Voordat eikenprocessierupsen verpoppen vervellen ze zich ongeveer zes keer. Na de derde vervelling krijgen ze de beruchte brandharen die allerlei gezondheidsproblemen kunnen veroorzaken. Het moment waarop de vervellingen plaats vinden wordt nauwkeurig geregistreerd van elke rupsenkolonie die zich in de kooi bevindt. Met deze informatie gaat het Eikenprocessierups Kenniscentrum modellen ontwikkelen en verbeteren die kunnen helpen in de beheersing van de eikenprocessierups op de plaatsen waar ze overlast veroorzaken. Met name voor de toepassing van nematoden (aaltjes) in de beheersing is kennis van de timing van essentieel belang. Door de nematoden op het juiste moment in de boom te spuiten kunnen de eikenprocessierupsen effectief bestreden worden terwijl allerlei (beschermde) vlinders die ook veelvuldig op eiken voorkomen ontzien worden doordat die pas later actief worden. Nematoden zijn veilig voor mens en dier en moeten binnen twee uur de rupsen binnen dringen anders sterven ze in de bomen.
Paringsgedrag
Naast het volgen van de rupsen zullen ook het paringsgedrag en de vluchten worden gevolgd en op film vastgelegd. Silvia Hellingman doet al jaren metingen naar het vliegvermogen van de vlinders. Daaruit blijkt dat ze binnen een minuut ruim tachtig meter kunnen afleggen. Met een flinke wind halen ze zelfs een snelheid van negen meter per seconde. Alle eitjes die worden afgezet in de kooi zullen worden gedocumenteerd en in 2012 zal de uitkomst van de eitjes worden gevolgd. De snelheid van de ontwikkeling wordt gerelateerd aan de ontwikkeling van de temperatuur en de bladontplooiing van eiken. Als het loopt zoals we voorzien dan hebben we in 2012 een exacter model waarmee we de uitkomst van eipakketjes voor verschillende delen van Nederland nog beter kunnen voorspellen.
Tekst: Arnold van Vliet, De Natuurkalender, Wageningen University; Silvia Hellingman, Biocontrole Advies & Onderzoek; Henry Kuppen, Kuppen Boomverzorging BV, Risico & Beheer; Henk Jans, Jans Consultancy Gezondheid en Milieu; Jan Buijs, GGD-Amsterdam
Foto’s: Silvia Hellingman
Meer informatie:
Eikenprocessierups Kenniscentrum inclusief actuele verwachtingen: www.eikenprocessierups.info
- Donderdag 26 mei: Symposium “Lastige en leuke insecten in het openbaar groen” waar de do’s en don’ts bij het bestrijden van de eikenprocessierups aan bod komen.
- Vrijdag 27 mei: Docententraining waar wordt uitgelegd hoe je in de klas aandacht kunt besteden aan de eikenprocessierups (naast onderwerpen over teken en de ziekte van Lyme, koolwitjes in de klas en het eten van insecten).
- Zaterdag 28 mei: Publieksvoorlichting over de eikenprocessierups tijdens het publieksfestival op de Campus van Wageningen UR. Publiek kan zelf als bestrijder de boom in en de rupsen van dichtbij bekijken in volledige beschermende uitrusting.
Om zeker te zijn van deelname raden we geinteresseerden aan zich tijdig aan te melden.