Geen haaienbeten in Nederland

Bericht uitgegeven door De Natuurkalender op [publicatiedatum]

In 2010 werd wereldwijd een record aantal mensen aangevallen door een haai, zo meldden onderzoekers uit Florida deze week. Gelukkig komen er aan onze kust geen gevaarlijke haaien voor. Bovendien gaat het met de Nederlandse haaien, net als met die in de rest van de wereld, helemaal niet goed: wereldwijd lopen de meeste soorten in aantal terug. In Nederland hoeven we dus niet bang te zijn voor 'Jaws'. De enige vin waar wij voor uit moeten kijken, is die van een losgeslagen surfplank.

Als we het over aanvallen door haaien hebben, gaat het meestal om grote haaiensoorten die op grotere zeezoogdieren en vissen jagen. Voorbeelden zijn de witte haai, de tijgerhaai en de witpunthaai. Dergelijke haaien komen niet voor in de Noordzee, dus van haaienaanvallen zal aan de Nederlandse kust nooit sprake zijn. Heel af en toe duikt er wel een grote haai, zoals de voshaai, de ruwe haai, de haringhaai of de reuzenhaai, in het Nederlandse deel van de Noordzee op. Al deze soorten hebben gelukkig geen staat van dienst als aanvallers van mensen. De reuzenhaai, hoe vervaarlijk de naam ook klinkt, eet bijvoorbeeld uitsluitend plankton.

Vele TV documentaires dragen al jaren hun steentje bij om naast horrorverhalen ook de kwetsbare kant van de voor mensen gevaarlijke haaien te laten zien. In dit geval treft de ongevaarlijke Nederlandse haaiensoorten helaas hetzelfde lot, evenals de aan haaien verwante roggen overigens. De meeste haaien- en roggensoorten zijn zo kwetsbaar doordat ze langzaam groeien, heel weinig jongen krijgen en pas op hogere leeftijd geslachtsrijp worden. Hierdoor worden gestorven dieren niet snel vervangen. Het gaat dan ook niet goed met de meeste haaien en roggen in de Nederlandse kustwateren, zo blijkt uit een vorig jaar verschenen rapport van IMARES. Veel haaien en roggen worden bij verschillende manieren van bevissing als bijvangst gevangen, wat ze vaak niet overleven. Daarnaast worden vooral buiten Nederland enkele soorten ook gericht bejaagd voor consumptie.

Van de haaiensoorten die vroeger algemeen voorkwamen in de Nederlandse wateren, zoals de doornhaai, de gladde haai en de hondshaai, laat alleen de laatste een toename zien. Mogelijk ziet deze haai kans toe te nemen door de sterke afname van de andere twee. Roggen hebben naast last van visserij, ook te lijden onder het onbereikbaar worden van hun paaigronden. Door de aanleg van de afsluitdijk kunnen ze de voormalige Zuiderzee bijvoorbeeld niet meer bereiken. Ook in de Waddenzee worden nog slechts zelden haaien of roggen waargenomen.

Doordat haaien zo kwetsbaar zijn en vaak bovenaan de voedselketen staan, wordt hun aanwezigheid gezien als aanwijzing van een goed functionerende natuur. Adviezen ter bescherming van haaien richten zich vooral op het aanleggen van langdurig in stand gehouden reservaten en het beperken van bijvangsten in de visserij. Hopelijk lukt het de komende decennia om de terugloop van deze dieren te keren.

Als we toch gevaarlijke haaien in Nederland willen zien, dan moeten we diep graven. Ongeveer twintig miljoen jaar geleden zwommen boven Nederland diverse grote haaiensoorten rond. Doordat haaien de tanden op hun kaken voortdurend vervangen, raakte de zeebodem na verloop van tijd bezaaid met haaientanden. Deze komen nu bij graafwerkzaamheden en scheepvaart door diepe vaargeulen weer boven water. Zo kunt u op diverse vindplaatsen in Nederland, zoals de Kaloot in Zeeland, op zoek naar fossiele haaientanden van verschillende haaiensoorten. Levende Nederlandse haaien en roggen kunt u van dichtbij bekijken in het natuurcentrum Ecomare op Texel. 

Tekst: Fedor Gassner, De Natuurkalender
Foto’s: Greg Skomal, SWFSC-NOAA; Doug Costa, NOAA-SBNMS; Fedor Gassner, De Natuurkalender

Bron en meer informatie: State of the Art - Haaien en Roggen in de Noordzee. H.J.L. Heessen, IMARES Wageningen UR (pdf)