Vroege en late eitjes

Bericht uitgegeven door Stichting RAVON op donderdag 8 april 2010

De late winter en de plotselinge en sterke temperatuurstijging leidden dit jaar bij amfibieën tot een bijna gelijktijdig ontwaken uit de winterslaap van zowel vroege als latere soorten. Meer dan bij een gelijkmatige overgang van winter naar voorjaar gaf dit een opvallende overlap te zien van hun voortplantingsactiviteiten. Op de (warmere) hoge zandgronden op verschillende plaatsen in Nederland vielen bij heikikker, bruine kikker, gewone pad en, de normaliter latere, rugstreeppad de koorzangen en ei-afzet dit jaar samen: een opmerkelijk fenomeen.

De koorzangen van de mannetjes trekken soortgenoten van alle kanten aan en dit leidde de laatste weken tot enorme concentraties van amplexen en ei-afzettende dieren. Zo konden de laatste weken met name op de wat beschut liggende en eerder opwarmende hogere zandgronden gelijktijdig al eieren gevonden worden van de genoemde vier soorten, en de komende weken zullen dat er zeker meer worden.

Soort herkennen
De legsels zijn meestal op soort determineerbaar en zo kan, zelfs als de ouders al uit het water verdwenen zijn, de aanwezigheid van soorten vastgesteld worden. Eieren van kikkers, padden en salamanders zijn kenmerkend voor de groep en in gunstige omstandigheden bijna altijd ook op soort herkenbaar.

Paddeneitjes
Padden produceren geleisnoeren met lange kettingen kleine zwarte eitjes, waarbij de gewone pad deze vaak verankert aan water- of oeverplanten of voorwerpen (zoals takken) in het water. De rugstreeppad zet haar eieren vaker in ondiep water af, en omdat het vrouwtje daarbij over de bodem loopt, liggen de snoeren van deze soort vaak los en soms over meters lengte uitgestrekt op de bodem. De knoflookpad, dit jaar hier en daar al gelijktijdig roepend met de gewone pad, heeft relatief korte en tot 20 mm dikke, meervoudige, gedraaide eistrengen, die om waterplanten gewonden worden.

Kikkereitjes
Kikkers produceren klontjes eitjes. De eitjes zijn elk met een laagje zweleiwitten omgeven en door opname van water zwellen ze op tot transparante, tot 10 mm grote knikkervormige, geleibolletjes. Aaneengekleefd vormen ze meer dan vuistgrote klompen. Bij heikikker en bruine kikker zijn de eitjes zeer donker, met direct na de afzet een grijzige tot witte onderkant. Bij de later in het seizoen actief wordende groene kikkers zijn ze half bruin, half crèmekleurig. Vroege soorten hebben grote eiklompen die langer blijven drijven; op deze manier profiteren ze van het daar sneller opwarmende water en de zonnewarmte.

De vroege soorten produceren grote klompen van enkele honderden tot duizenden eitjes. De latere soorten zoals de groene kikkers en de boomkikker hebben kleinere legsels.

Salamandereitjes
Salamanders zetten elk eitje afzonderlijk af op een blaadje van een onderwaterplant. Met de achterpoten wordt het blaadje om het met een geleikapsel omgeven eitje gevouwen en zo enkele minuten vastgehouden, zodat het vastgekleefd om het eitje komt te zitten. Salamandereieren zijn dus te vinden door te letten op omgevouwen blaadjes van waterplanten, vaak goed zichtbaar vanaf de oever. De eieren van kamsalamander onderscheiden zich direct van die van de andere soorten door het grotere formaat en de heldere, witgroene kleur, soms zelfs duidelijk vanaf de zijkant van de omgevouwen blaadjes te zien. In helder water overdag en ’s avonds in de straal van een zaklamp, zijn de eitjes goed op te sporen en met enig geluk ziet men dan ook de prachtige dansbewegingen van de baltsende watersalamanders, want dat feest gaat nog wel enkele maanden door!

Tekst: Annemarie van Diepenbeek, RAVON
Foto's: Annemarie van Diepenbeek (kikker- en salamandereitjes) en Arnold van Rijsewijk (paddeneitjes), RAVON