Eiken worden kaalgevreten!

Bericht uitgegeven door Alterra Wageningen UR op dinsdag 27 mei 2008 

Nog steeds komen van allerlei kanten berichten dat eiken worden kaalgevreten door spanrupsen van de Kleine wintervlinder, de Grote wintervlinder en de Kleine voorjaarsspanner. Onderzoekers ontvingen onder meer meldingen over rupsen in de bossen bij Velp, Doorwerth, Renkum, Onzalige Bossen. Op sommige plaatsen geven de kale bomen een bijna winterse aanblik.

De aantastingen komen niet alleen voor bij eik maar ook bij populier, es, iep, esdoorn en beuk. Sinds 1946 worden insectenplagen op bomen en struiken geïnventariseerd door een landelijke groep beheerders en andere belangstellenden. Het onderzoeksinstituut Alterra van Wageningen UR voert dit onderzoek uit voor het ministerie van Landbouw Natuur en Voedselkwaliteit. Zo kunnen nieuwe soorten worden gevonden en wordt de relatie tussen plagen en milieufactoren zoals klimaatverandering onderzocht.

Grote wintervlinder		Kleine wintervlinder		Kleine voorjaarsspanner

Levenscyclus van de wintervlinders
De vlindermannetjes van de wintervlinder vliegen ‘s avonds en ‘s nachts in november en december. Het vrouwtje heeft geen vleugels en kan dus niet vliegen. De vrouwtjes kruipen uit de bodem langs de stammen omhoog waar ze door rondcirkelende mannetjes bevrucht worden. Vervolgens leggen ze hun eitjes in kleine groepjes op de bladknoppen in de toppen van de bomen. Een vrouwtje legt wel 100-150 eitjes die overwinteren. De jonge speldenknopgrote rupsjes komen het volgend jaar in april uit de eitjes. De rups is een spanrups (verplaatst zich al lussen makend). Aanvankelijk worden gaten in de aan elkaar gesponnen bladeren gegeten. Bij grote aantallen rupsen kunnen de bomen volledig kaalgevreten worden. Als een rups gestoord wordt laat hij zich van het blad vallen en blijft aan een zijden draad hangen, tot het gevaar geweken is. In juni dalen de volgroeide rupsen aan spinseldraden naar de grond af om daar te verpoppen. De poppen liggen dan in een gesponnen cocon in het strooisel waarna in het najaar weer een nieuwe generatie vlinders verschijnt.

Hoe groot is de schade?
In principe kunnen eiken en andere loofbomen goed tegen kaalvraat. Omdat de vraat vroeg in het jaar plaatsvindt, lopen de bomen hetzelfde jaar nog uit en kunnen dan weer energie bijspijkeren. Maar wanneer eiken jaren achtereen worden kaalgevreten dan kunnen ze verzwakken en gevoelig worden voor aantastingen van bijvoorbeeld de Eikenprachtkever. De larven van deze kever maken lange slingerende gangen onder de schors van verzwakte eiken waardoor deze verder verzwakken en afsterven. Uit de monitoring vanaf 1946 blijkt dat de wintervlinders tot de meest voorkomende plaaginsecten in Nederland behoren. Periodiek vreten ze laanbomen en eikenbossen op grote schaal kaal - de laatste pieken traden op in 1996 en 1997. De plaag van dit jaar komt niet helemaal als een verassing want in de donkere nachten van het najaar van 2007 werden in het lamplicht van auto en fiets al opvallend veel vliegende mannetjesvlinders waargenomen.

Oproep waarnemers insectenplagen
Alterra (Wageningen UR) heeft een netwerk van vaste waarnemers voor het monitoren van insectenplagen (en plaagjes) op bomen en struiken in bos, natuur, wegbeplantingen en stedelijk groen. Het gaat vooral om beheerders en andere belangstellenden. Losse waarnemingen zijn natuurlijk van harte welkom. U kunt zich ook opgeven als vaste waarnemer - u krijgt dan een informatiepakketje toegestuurd. Kunt u een aantasting niet op naam brengen? Geen probleem, bij twijfel kunt u insecten, aantastingsbeelden of foto's gratis ter determinatie inzenden want we hebben liever geen meldingen dan onbetrouwbare meldingen. Meer informatie is te vinden op www.insectenweb.nl.

Voor meer informatie kijk bij het project Monitoring insectenplagen van het Beleidsondersteunend onderzoek. Zie ook het NatuurBericht: 'Miljoenen rupsen', dat gister werd uitgegeven door de Vlinderstichting.

Tekst: Leen Moraal, Alterra Wageningen UR
Foto’s: Leen Moraal