De actuele gevolgen van de uitzonderlijke droogte voor natuur

Bericht uitgegeven door Natuurbericht.nl op [publicatiedatum]

De afgelopen weken heeft het nauwelijks geregend, en volgens het KNMI is ondanks de buitjes van deze dagen de droogte voorlopig nog niet voorbij. Veel planten en dieren hebben hier last van; voor anderen is het voorlopig juist gunstig. Amfibieënpoelen drogen op, de levendbarende hagedis kan zich niet voortplanten, boerenzwaluwen vinden geen modder voor hun nest, voorjaarspaddenstoelen blijven weg, pas gekiemde planten groeien slecht en teken dreigen uit te drogen. Veel vlindersoorten doen het juist goed bij een droge periode; zij ondervinden pas problemen als op dit droge voorjaar ook een droge zomer volgt. De weersomstandigheden van de afgelopen weken zijn ook ideaal voor algenbloei. 

Deze maand heeft het nog nauwelijks geregend en ook maart 2011 is de boeken ingegaan als uitzonderlijk droog. Volgens het KNMI hoorde afgelopen maart bij de drie droogste maanden maart in ruim honderd jaar.  De natuur reageert op deze droogte; iedere soortgroep op zijn eigen manier.

Amfibieën en reptielen
Het water in onder andere de uiterwaarden staat momenteel heel laag waardoor veel watertjes opdrogen. In het voorjaar leven veel amfibieën in deze watertjes; de vroege soorten zijn in juni pas klaar om het water te verlaten. Latere soorten, waaronder salamanders, doen dit nog later. Ook verschillende reptielensoorten hebben last van de warmte. De levendbarende hagedis bijvoorbeeld, is een vochtminnend reptiel dat bij voorkeur voorkomt op vochtige heide of heide met vennen. Als het zo droog blijft zal de levendbarende hagedis zich dit jaar niet goed kunnen voortplanten. Als het vanaf nu weer wat natter wordt zal dit geen problemen geven. Ook adders houden van een vochtige omgeving; zij kunnen onder droge omstandigheden dezelfde problemen ondervinden als de levendbarende hagedis. Afgelopen weekend woedde er als gevolg van de droogte een grote brand in het Fochteloërveen. Hierbij zijn duizenden hagedissen en slangen verbrand.

Vogels
Vogels hebben als voordeel dat ze heel mobiel zijn en dus gemakkelijker ongunstige omstandigheden kunnen verlaten dan veel andere soortgroepen. Daarnaast zijn er tijdens warm weer veel insecten, waardoor er erg veel voedsel voorhanden is. Toch ondervinden sommige vogelsoorten ook hinder van de droogte. Boerenzwaluwen gebruiken bijvoorbeeld modder voor het bouwen van hun nest. Met name in het oosten van het land is het zo droog dat de boerenzwaluwen moeite hebben modder te vinden. Boerenzwaluwen gebruiken een nest een aantal jaar. Maar als ze het oude nest opnieuw gebruiken, maken ze toch altijd een nieuw randje van modder. Dat is dit jaar heel lastig. Boerenzwaluwen bouwen een nieuw nest als er teveel mijten in het oude nest zitten, wat na een aantal jaar het geval is. Dit is schadelijk voor de jongen. U kunt de boerenzwaluwen helpen door in de buurt van boerenzwaluwnesten een modderpoeltje aan te leggen. Veel grutto’s hebben momenteel moeite om voedsel te vinden en stellen hun broeden uit. Als het voor half mei niet goed gaat regenen, is de kans groot dat veel grutto’s dit broedseizoen aan zich voorbij laten gaan. Lees meer in het Natuurbericht 'En de grutto, hij ploegde voort...'

Vlinders
Voor veel vlindersoorten, zoals veldparelmoervlinder, duinparelmoervlinder, grote parelmoervlinder, veenbesparelmoervlinder en zilveren maan, lijkt het droge voorjaar helemaal niet zo slecht. Het warme microklimaat in het voorjaar doet deze soorten wel goed. Maar een droog voorjaar gevolgd door een droge zomer, zoals in 2003 het geval was, is voor soorten van droogtegevoelige gebieden als heide en duinen een groot probleem. Heivlinder, kommavlinder, kleine heivlinder en duinparelmoervlinder zijn door de droogte van 2003 sterk in aantal teruggevallen.

Paddenstoelen
De droogte heeft ook een sterk effect op paddenstoelen: veel voorjaarssoorten laten het afweten of stellen hun vruchtvorming uit. De soorten die hier en daar nog gevonden worden, hebben een aparte strategie om nog aan water te komen. De Anemonebekerzwam (Dumontinia tuberosa) parasiteert bijvoorbeeld op de knolletjes en het wortelgestel van de bosanemoon en maakt misschien ook deels gebruik van diens wateropnemend vermogen. Onlangs werden in een fijnsparbos in het Horsterwold (Flevoland) 140 exemplaren van de Grote voorjaarsbekerzwam (Discina ancilis) aangetroffen. Deze zeer zeldzame soort groeit meestal op of bij groot dood hout dat onder droge omstandigheden altijd meer vocht bevat dan de rest van de omgeving. Maar wanneer de droogte lang aanhoudt, blijven alleen houtzwammen over als de Echte tonderzwam (Fomes fomentarius) of de Berkenzwam (Piptoporus betulinas), beiden meerjarige soorten die periodes van grote droogte goed kunnen doorstaan.

Planten
Vooral plantensoorten die in het late voorjaar kiemen, zoals gentianen en bremrapen, hebben last van de droogte. Voor planten die net gekiemd zijn is het nu de tijd om te gaan groeien. Door de droogte lukt dit veel minder goed waardoor ze straks minder zullen bloeien en zaad zullen zetten. Zaden die nog niet gekiemd zijn kunnen dit wel wat uitstellen, maar niet te lang.

Teken
Voor teken is droogte doorgaans slecht nieuws omdat ze nooit vloeibaar water drinken. Om uitdroging te voorkomen kruipen teken naar de onderste vegetatielagen en de humuslaag. Daar is de luchtvochtigheid vaak precies hoog genoeg (tenminste 80%) om water uit de lucht op te kunnen nemen. Tijdens aanhoudende droogte is die vochtige onderlaag vaak ver te zoeken, getuige de knisperende mossen en bladeren op de bosbodem. Teken houden het dan een stuk slechter uit en gaan in rust, of sterven een dorstige dood. Toch blijft het oppassen voor tekenbeten, want teken die vers uit het eitje of vervelling komen houden het altijd wel een tijdje uit. Daarnaast biedt de nacht iets gunstigere omstandigheden, maar dan zijn de meeste mensen al veilig thuis.

Onder water
Hoe gek het ook klinkt, ook onder water zijn effecten van het weer van de afgelopen weken zichtbaar. Weinig regen en een hoge zonintensiteit zijn namelijk ideale omstandigheden voor algenbloei.

Ondanks de locale buitjes van deze dagen is volgens het KNMI de droogte voorlopig nog niet voorbij. Volgens het weerinstituut zal er de komende tien dagen, afgezien van lokale buien, nog nauwelijks iets veranderen aan de droogte.

Op de pagina ‘Invloed van de hitte en de droogte in Nederland’ op de website van De Natuurkalender vind je meer achtergrondinformatie over dit onderwerp.

Tekst: Raymond Creemers, RAVON; Marieke Dijksman, Vogelbescherming Nederland; Michiel Wallis de Vries, De Vlinderstichting; Rob Chrispijn, Nederlandse Mycologische Vereniging; Wout van der Slikke, FLORON; Peter H. van Bragt, Stichting Anemoon; Sara Mulder, Fedor Gassner, Arnold van Vliet en Wichertje Bron, De Natuurkalender
Foto's: Richard Struijk, RAVON; Harvey van Diek, SOVON; Kars Veling, De Vlinderstichting; Dragonòt, GNU-licentie voor vrije documentatie; Wout van der Slikke, FLORON; Hans Smid, Bugsinthepicture; Peter H. van Bragt, Stichting Anemoon