Vogels bang van zigzag
Bericht uitgegeven door Hyla, de amfibieën- en reptielenwerkgroep van Natuurpunt [land] op [publicatiedatum]
In Vlaanderen komen drie soorten slangen voor. Eén ervan, de Adder, kan gemakkelijk worden herkend aan de donkere zigzagstreep die over de rug van de slang loopt. Deze tekening wordt door mensen vaak intuïtief geassocieerd met gevaar en gif. Een Scandinavisch onderzoeksteam toonde aan dat ook vogels de link leggen tussen zigzag en gif.
Tijdens een onderzoek in het Nationaal Park Coto Doñana (Zuid-Spanje) werd gebruik gemaakt van plasticine namaakslangen die werden beschilderd met verschillende patronen. Naast de typische zigzag van de lokale addersoort, de Wipneusadder (Vipera latastei), werden andere namaakslangen voorzien van andere patronen: sommige waren ongetekend, andere gevlekt, nog andere droegen lengtestrepen, zoals de niet-giftige Trapslang (Rhinechis scalaris) die eveneens in het onderzoeksgebied voorkomt. Aan de hand van poot- en snavelafdrukken die vogels achterlieten op de nepslangen kregen de onderzoekers een idee van het eventuele belang van de rugtekening.
De resultaten lieten mooi zien dat de met een zigzagpatroon beschilderde modellen minder vaak werden aangevallen dan de andere modellen. Hoewel de onderzoekers niet konden achterhalen welke vogelsoorten nu precies welk model aanvielen, kan worden vermoed dat de meeste poot- en snavelafdrukken afkomstig waren van de Slangenarend (Circaetus gallicus). Hoe het afschrikkingmechanisme van het zigzagpatroon juist werkt, blijft onduidelijk. Het is evenmin bekend of roofvogels al van bij hun geboorte de angst voor deze tekening ingeprent hebben, dan wel of ze zich die kennis pas door ervaring eigen maken. Het onderzoek toonde in elk geval aan hoe predatoren de zigzag op de rug van de adder kunnen herkennen en zo een giftige beet kunnen vermijden. De afschrikstrategie (of aposematisme) van de adder is dus behoorlijk doeltreffend.
Sommigen profiteren van deze situatie. Zo vertoont de tekening van de Adderringslang (Natrix maura) eveneens een zigzagpatroon. Deze waterslang is echter niet giftig, maar probeert zich met een gelijkaardige rugtekening wel voor te doen als een giftige slang, om zo minder kans te lopen om te worden opgepeuzeld.
In berggebieden en koudere streken komen bij slangen vaak behoorlijke percentages zwarte individuen voor, samen met 'normaal' getekende dieren. Beide varianten halen hun voordeel uit hun kleur en patroon. De zwarte slangen kunnen sneller en efficiënter gebruikmaken van de schaarsere zonnewarmte, terwijl de 'normaal' getekende dieren een duidelijker waarschuwend kleedje dragen.
Tekst: Jeroen Speybroeck, Hyla
Foto's: Jeroen Speybroeck, Jan Van Der Voort