De middenberm bloeit met gifbeker van Socrates
FLORONSnelwegplant
Wie nu over de snelwegen ten zuiden van de rivieren rijdt, zal zien dat de middenbermen plaatselijk vol staan met Gevlekte scheerling. Deze tot 2,5 meter hoge schermbloemige met witte bloemen is moeilijk te missen! Op dit moment staat de soort massaal in bloei. Heel kenmerkend is de kale, vaak roodbruin gevlekte stengel. Gevlekte scheerling is een tweejarige plant. In het eerste jaar worden er wortelbladen gevormd. In het tweede jaar groeit de plant in mei snel de hoogte in. Met een minimum aan biomassa (holle stengel, dubbel geveerd blad) neemt de plant al snel veel ruimte in beslag.
Gevlekte scheerling staat in Nederland te boek als een vrij zeldzame plant, maar daar komt snel verandering in. Zoals te zien op verspreidingskaarten, rukt de soort in rap tempo naar het noorden op. Opvallend detail: de opmars van Gevlekte scheerling gaat via de snelweg.
Oorspronkelijk was Gevlekte scheerling in Nederland een vrij zeldzame plant van ruigten en bosranden op stikstofrijke standplaatsen in het rivierengebied en in de kalkrijke duinen. In het boerenland kwam zij wel voor in de nabijheid van mestvaalten. Waarom de plant zich zo thuis voelt in de middenberm is nog onduidelijk. Het extensieve maaibeheer van middenbermen (één keer per jaar) draagt zeker bij. De planten krijgen hierdoor volop de tijd om te bloeien en zaad te zetten. Eén plant kan meer dan 30.000 zaden produceren. 
Gevlekte scheerling staat niet echt bekend als (strooi)zouttolerant, maar is wel goed bestand tegen hoge concentraties van zware metalen als arsenicum, lood en cadmium. Het is bekend dat deze metalen in bermen in verhoogde concentraties aanwezig kunnen zijn. Dat middenbermen zich nu als favoriete standplaats van Gevlekte scheerling ontpopt hebben, kan mogelijk verklaard worden uit deze tolerantie voor zware metalen en de voorkeur voor stikstofrijke bodems. Vermoedelijk nemen maaimachines het grootste deel van de verspreiding voor hun rekening. Wanneer zij de (midden)berm maaien, blijven zaden aan de machine plakken en vallen verderop weer op de grond. Aangezien de maaimachines vele kilometers op een dag maken, gaat het hard!
Gifbeker van Socrates
Gevlekte scheerling staat te boek als één van de giftigste planten ter wereld. De plant bevat verschillende zogenaamde piperidine alkaloïden, waarvan coniine het giftigst is. Deze stoffen beïnvloeden, net als nicotine, de neuroreceptoren in de zenuwcellen. Waar nicotine stimulerend werkt op de impulsoverdracht, coniine legt deze na verloop van tijd volledig plat en veroorzaakt spierverlammingen. Bij ernstige vergiftiging leidt dit tot dood door verstikking. De oude Grieken maakten dankbaar gebruik van deze plant bij het executeren van ter dood veroordeelden. In 399 voor Christus werd de bekende filosoof Socrates ter dood veroordeeld met een gifbeker met een extract van de zaden van Gevlekte scheerling. De voortijdige dood van Alexander de Grote wordt door sommigen eveneens aan vergiftiging met Gevlekte scheerling toegeschreven.
Niet alleen maar dood en verderf
Vanuit de auto valt het niet op, maar de bloeiwijzen van Gevlekte scheerling, worden druk bezocht door een bonte schare, veelal kleine, insecten. Stuifmeel en honing zijn heel goed bereikbaar en blijkbaar vrij van gifstoffen. Het zijn vooral kleine diptera (vliegen) en coleoptera (kevers) die de miniscule bloemetjes bezoeken, maar ook grotere bijen en hommels behoren tot de geregelde bezoekers. Er zijn maar weinig vlinders waarvan de rupsen op Gevlekte scheerling leven. Eén van de weinigen is de Blauwvlekkaartmot. Zo ongeschikt Gevlekte scheerling is voor menselijke consumptie, zo’n feestmaaltijd is het voor vele soorten insecten!
Tekst: Leonie Tijsma & Ruud Beringen, FLORON
Foto's: Peter Meininger; Adrie van Heerden; Ruud Beringen