Eén op de vijf Europese dieren en planten met uitsterven bedreigd

Sinds het begin van deze eeuw is van 14.669 Europese dier- en plantensoorten de kans op uitsterven bepaald. Deze gegevens zijn gebundeld in een 19-tal zogeheten Rode Lijsten. Deze week publiceerden onderzoekers van soortenorganisaties uit heel Europa een overzichtsartikel van al die Rode Lijsten, waaruit blijkt dat 2.839 (19 procent) van de onderzochte soorten met uitsterven bedreigd wordt. De studie beslaat een grote diversiteit aan dier- en plantengroepen, variërend van zeevissen tot houtbewonende kevers, en geeft daardoor een goed beeld van hoe het gaat met de Europese biodiversiteit. 

2.125 van de bedreigde soorten komen alleen in Europa voor, zodat wij een bijzondere verantwoordelijkheid hebben voor hun bescherming. Het aantal bedreigde soorten is het hoogst in de Alpen, met daarnaast concentraties in de Balkan en het Iberisch Schiereiland. Opvallend is dat maar een kleine meerderheid van de bedreigde soorten (54 procent) bekend is van beschermde natuurgebieden. Een van de aanbevelingen is dan ook het uitbreiden en verbeteren van het Europese netwerk aan beschermde gebieden.

Informatie tekort

Maar liefst 18 procent van de soorten valt in de categorie Data Deficient. Van deze soorten is zo weinig informatie beschikbaar dat het niet goed mogelijk is in te schatten of ze bedreigd zijn. Het percentage Data Deficient-soorten is onder insecten (24 procent) duidelijk hoger dan onder planten (11 procent) of gewervelden (10 procent). Voor bijen is zelfs van bijna drie op de vijf soorten te weinig informatie beschikbaar. Dit laat zien dat zelfs in het goed onderzochte Europa er veel kennislacunes zijn. Het gaat daarbij vooral om soorten die in het Middellandse Zeegebied voorkomen, gebieden met veel soorten waar relatief weinig vrijwillige specialisten actief zijn.

Uit de analyses bleek dat veranderingen in de landbouw de belangrijkste bedreiging vormen, gevolgd door overexploitatie, bouwactiviteit en vervuiling. Landbouw is vooral voor planten en insecten de meest prominente bedreiging, terwijl gewervelden vooral te lijden hebben onder overexploitatie (vooral visserij). 

Schaalvergroting

In grote delen van Europa is schaalvergroting en intensivering van de landbouw het grootste probleem, vaak mogelijk gemaakt met Europese subsidies. Het wrange is dat deze schaalvergroting eveneens maakt dat veel kleine boeren in Zuid- en Oost-Europa stuk worden geconcurreerd. "Veel soorten, waaronder veel bedreigde dagvlinders, zijn afhankelijk van matig intensief beweide of gemaaide graslanden en verdwijnen als het traditionele agrarische beheer stopt", vertelt Chris van Swaay van de Vlinderstichting, co-auteur van het artikel. Aanpassing van het Gemeenschappelijk Landbouw Beleid, waarmee schaalvergroting wordt tegengegaan in het voordeel van kleinschalige gezonde boerenbedrijven, is dan ook hard nodig.

Niet onverwachts bleek uit de analyse van toekomstige bedreigingen dat klimaatverandering sterk aan belang gaat toenemen. Klimaatverandering kan op veel verschillende manieren invloed hebben op soorten. Zo kunnen soorten lijden onder warmtestress of verdroging, maar ook onder het naar het noorden oprukken van concurrerende soorten en steeds intensiever wordende natuurbranden. Het voorspellen van de invloed van klimaatverandering op soorten in Europa is van groot belang voor efficiënt natuurbeleid. Entomoloog Vincent Kalkman van Naturalis benadrukt waarom: "Het risico bestaat anders dat overheden en natuurbeschermingsorganisaties nu investeren in het behoud van soorten en biotopen die hier over dertig jaar klimatologisch gezien geen plek meer hebben."

Meer informatie

• Het gehele artikel is te lezen in PLOS.

Tekst: Vincent Kalkman, Naturalis Biodiversity Center; Baudewijn Odé, FLORON; Chris van Swaay, De Vlinderstichting
Beeld: Chris van Swaay, De Vlinderstichting; PLOS; Otto Zijlstra, Floron