Onderzoek toont tekortkomingen in bescherming onderwaternatuur Waddenzee

Met de uitkomsten van dit onderzoek zijn voor het eerst kaarten gemaakt van de ecologische hotspots in de Waddenzee, gebieden die een hoge biodiversiteit huisvesten of belangrijke ecologische functies vervullen. Het zijn zowel plekken met een rijke soortensamenstelling als gebieden die bijzonder gevoelig zijn voor bodemverstoring. In deze gebieden, die permanent onderwater staan, leven pieren, schelpdieren, zeesterren, sponzen, garnalen en krabben. Deze soorten vormen de basis van de voedselketen in de Waddenzee en geven inzicht in de stressbestendigheid en het herstelvermogen van de natuur.

Naast de inventarisatie van de biodiversiteit, zijn voor het eerst ook alle beschermingsmaatregelen en bedreigingen in kaart gebracht voor het deel van het wad dat onder water staat. Deze kaart is vervolgens vergeleken met die van de ecologische hotspots. Dat geeft inzicht in de huidige staat van bescherming van onze onderwaternatuur. Hieruit blijkt dat deze bescherming volstrekt onvoldoende is. De voor de natuur meeste waardevolle gebieden, bijvoorbeeld die met de hoogste biodiversiteit, zijn in de praktijk nauwelijks of niet beschermd.

Uit het onderzoek blijkt dat in slechts tien procent van het onderwaterdeel van het wad menselijke en economische activiteiten beperkt zijn, terwijl slechts twee procent te classificeren is als volledig gevrijwaard van verstoring. Omdat volledig verstoringsvrije plekken heel erg schaars zijn, weten we niet hoe rijk de Waddenzee werkelijk kan zijn. Bovendien zijn de meeste van die plekken pas recent gesloten.

Rijk natuurgebied

Wat we wel weten, is dat de Waddenzee het belangrijkste natuurgebied van Nederland is. Haar rijkdom is het meest zichtbaar door de miljoenen trekvogels die jaarlijks de Waddenzee bezoeken. Minder bekend is het belang van de natuur in de delen die zich permanent onder water bevinden. Deze gebieden huisvesten vissen, schelpdieren, garnalen, maar ook zoogdieren zoals zeehonden en bruinvissen. De ondiepe kustzee heeft een belangrijke functie als kraamkamer voor veel vissoorten. Een rijk geschakeerde wadbodem, met diversiteit aan bodemsoorten, is essentieel voor het voedselweb in de Waddenzee en alle soorten die daarmee verweven zijn. Deze belangrijke rol van de Waddenzee is mede de reden voor haar beschermde status als Natura2000-gebied en aanwijzing als Unesco Werelderfgoed. Dat betekent helaas niet dat de huidige beschermingsmaatregelen in de Waddenzee volstaan om deze waarden te waarborgen.

Een lappendeken van beschermingsmaatregelen

We weten uit eerdere onderzoeken dat in de Waddenzee veel natuurlijke rijkdom door menselijke activiteiten is verdwenen. Het is dan ook geen verrassing dat er vele pogingen zijn gedaan om de onderwaternatuur te beschermen. Door de veelheid aan belangen heeft dit in de praktijk echter geleid tot een lappendeken van beschermingsmaatregelen. Als je deze maatregelen vergelijkt met het huidige gebruik en alle uitzonderingen, blijft maar een marginaal gebied over (tien procent) dat volgens internationale standaarden mag worden gekwalificeerd als beschermd zeegebied. Hierin is Nederland niet uniek. Recent onderzoek laat zien dat in heel Europa de bescherming van zeenatuur nog veel te wensen over laat.

In Europees verband is afgesproken dat de natuur in de Waddenzee niet verder achteruit mag gaan. Natuurorganisaties, overheden, wetenschappers en belangenorganisaties hebben daarom afspraken gemaakt hoe te komen tot een rijke Waddenzee, waar de natuur zich kan herstellen en haar onmisbare rol voor trekvogels en als kraamkamer voor de visstand weer voluit kan vervullen. De nu gepresenteerde resultaten bevestigen dat we de meest kostbare waddennatuur nog steeds onvoldoende beschermen.

Meer informatie

• Het onderzoek is uitgevoerd door een samenwerking tussen de Rijksuniversiteit Groningen, GELIFES, het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ) en Natuurmonumenten.
• De resultaten zijn gepubliceerd in het wetenschappelijk tijdschrift People & Nature op 27 november 2024.

Tekst: Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ)
Foto's: Oscar Franken; Kasper Meijer