Natuurjournaal 5 december 2024

De goedheiligman brengt vandaag overal cadeautjes, maar wist je dat hij in de natuur ook vertegenwoordigd is? Zo is er een geslacht van schimmels dat ‘sinterklaasschijfjes’ wordt genoemd. Om ze te vinden moet je goed zoeken, want ze zijn piepklein. De naam sinterklaasschijfje is afkomstig van mycoloog Eef Arnolds, en is waarschijnlijk rond 1995 bedacht. Sinterklaasschijfjes behoren tot de groep van zakjeszwammen (ascomyceten). Ze hebben vaak erg veel sporen per 'zakje', een goed gevulde zak van Sinterklaas dus. 

En wat te denken van het platgeslagen sinterklaasmutsmos? Deze soort is ook wel bekend onder de naam gewoon kantmos. Het was Huib de Miranda die dit mos in 1944 zijn bijzondere naam gaf: “Een groepje mossenspecialisten zat al dagen met hun microscopen en loepjes rond een tafel vol met allerlei mossen elk plantje te bekijken in al zijn details. Huib keek door zijn loep naar dit prachtige groene dingetje met zijn flinterdunne blaadjes en er volgde een luide kreet: “Dit lijkt op een platgeslagen sinterklaasmutsje!” Het lot van het mos was bezegeld, het platgeslagen sinterklaasmutsmos zal vanaf dan zo genoemd worden”.

Niet alleen de Sint, maar ook zijn pieten vinden we terug in de natuur. Pietermannen zijn vissen en behoren tot de giftigste van Europa. Ze komen voor in de Nederlandse kustwateren. Op hun kop heb ze drie doornachtige vinnen die in verbinding staan met een gifklier. Een steek is zeer pijnlijk, maar voor mensen niet dodelijk. In Nederland komen de grote en de kleine pieterman voor. De grote pieterman leeft in dieper water dan de kleine. De naam pieterman zou een verwijzing kunnen zijn naar Sint-Petrus, maar helemaal zeker is dat niet. Want ‘Piet’ of ‘Pieter’ wordt vaker gebruikt om naar iets te verwijzen. Zo was pieterman in het tijdperk van voor de euro een populaire benaming voor een gulden. In oude geschriften (pdf: 680 kB) werd het mannelijk geslachtsdeel ook met ‘pieterman’ aangeduid. Ook hier is een verband met de vis niet zeker, behalve dan misschien de langwerpige vorm. 

Tekst: Ineke Radstaat, Nature Today
Foto's: Lucien Rommelaars, Saxifraga (leadfoto: microscopische opname van het nietig sinterklaasschijfje); Fitis-Sytske Dijksen, Saxifraga