Natuurpositieve landbouw: van droom naar realiteit

Jaren geleden raakte ik enorm geïnspireerd tijdens een bezoek aan een agrarisch ondernemer aan de voet van de Kilimanjaro in Tanzania. Hij combineerde koffieplanten met inheemse bomen op zijn grond. Een landbouwvorm die internationaal bekend staat als agroforestry, oftewel boslandbouw. Hij maakte heel slim gebruik van de natuurlijke eigenschappen van de koffieplant. Deze groeit van oorsprong namelijk in de bergachtige regenwouden van Ethiopië, waar hij de ondergroei vormt van de hogere kroonbomen in het bos.

De koffieplant profiteert van de schaduw van de hoge bomen en levert op zijn beurt ook allerlei voordelen op voor het ecosysteem. De combinatie van bomen met koffieplanten zorgt voor het behoud en herstel van biodiversiteit, verhoging van de kwaliteit van koffie en meer weerbaarheid van koffieplantages tegen klimaatverandering en weersextremen.

Bomen en struiken voor meer biodiversiteit

Nog niet zo lang geleden hadden bomen en struiken ook een functie voor het boerenbedrijf in Nederland. Zo werden hakhoutbosjes aangeplant voor het leveren van onder andere brandhout, of elzensingels en houtwallen als erfgrens of om vee tegen te houden. Dit zorgde voor variatie in leeftijd van bomen en struiken waar verschillende soorten dieren goed in konden gedijen. De functie die de bomen en struiken hadden voor het boerenbedrijf is verdwenen, maar voor soorten niet. Nu worden ze in stand gehouden met subsidies en toegewijde inzet van agrariërs om het verlies aan biodiversiteit te remmen.

Maar wat nou als bomen en struiken weer functioneel worden voor het boerenbedrijf? Wat nou als we werken aan een nieuw cultuurlandschap waar bomen en struiken weer waarde krijgen: voor het boerenbedrijf, het landschap en biodiversiteitsherstel. Zie daar de opkomst van boslandbouw in Nederland. Op papier de ultieme win-win: voedselproductie met voedselzekerheid vanwege weerbaarheid tegen klimaatextremen; biodiversiteitsherstel; gezonde bodem; schoon water; en bijdrage aan verlaging van CO₂ in de lucht.

Soortenrijkdom in voedselbos vergelijkbaar met natuurgebied

Boslandbouw is er in verschillende vormen. Een van deze vormen, het voedselbos, lijkt het meest op een natuurlijk bos. Het bestaat uit minimaal vier lagen, waaronder hoge bomen, lagere bomen, struiken en kruiden op de grond. Er wordt gebruik gemaakt van een inheemse (bos)rand die beschutting biedt tegen weersinvloeden. Daarbinnen kunnen allerlei voedselproducerende soorten worden geplant die niet inheems zijn. Daarnaast wordt het land niet bewerkt, bemest of bespoten. Vanwege de overeenkomsten met een echt bos, heeft de aanplant van een voedselbos ook al snel effect op biodiversiteit. Uit een onderzoek in een zeven jaar oud voedselbos blijkt dat de soortenrijkdom in een voedselbos niet onderdoet voor een nabijgelegen natuurgebied.

Voedselbossen als serieus alternatief

De opschaling van boslandbouw en voedselbossen heeft nog wel wat voeten in de aarde. Denk bijvoorbeeld aan het ontwikkelen van een goed verdienmodel, waaronder een overbruggingskrediet voor de eerste zeven jaar na aanplant. Of aan het vinden van een robuuste afzetmarkt voor voedselbosoogst. Vergunningsverlening voor bomen op landbouwgrond is ook niet altijd vanzelfsprekend. En dan heb je nog te maken met uitdagingen bij de consument. Veel soorten die in een voedselbos worden aangeplant zijn nieuw en onbekend of worden nu vooral uit het buitenland geïmporteerd. Om voedselbossen als serieus alternatief voor agrariërs neer te zetten zijn grootschalige voorbeelden nodig waarmee we kunnen aantonen dat het werkt.

We hebben een hele grote droom. In 2030 willen we vijfduizend hectare voedselbos realiseren, dat is een gebied zo groot als Nationaal Park de Hoge Veluwe. En in 2050 moet dat gebied twaalf keer zo groot zijn. Hierbij werken we samen met Stichting Voedselbosbouw Nederland aan de realisatie van acht grootschalige agrarische voedselbossen, van minimaal vijf hectare, door heel Nederland. Wij ondersteunen de stichting om agrariërs te trainen en te begeleiden bij vergunningsverlening, ontwerp, aanplant en beheer. Daarnaast werken we aan de ontwikkeling van een robuust verdienmodel om de eerste zeven jaar te overbruggen en afzet van producten voor daarna. Zo werken we samen met boeren aan meer natuur in Nederland. Daar plukt iedereen de vruchten van.

Wil je ook bijdragen aan de ontwikkeling van voedselbossen in Nederland? Neem dan alvast een kijkje bij een van de eerste verwerkers van voedselbosoogst: boslekker. Of steek zelf de handen uit de mouwen en meld je aan voor een van de plantdagen van Stichting Voedselbosbouw in Almere of in Schijndel.

Tekst: Wereld Natuur Fonds
Beeld: Voedselbos Ketelbroek