Vele varkensoren te zien in ’t Gooi

Het is namelijk helemaal niet nodig om Gewoon varkensoor (Otidea onotica) te plukken voor determinatie, herkenning in het veld is voldoende voor validatie. Gewoon varkensoor staat op de Rode Lijst aangegeven als 'kwetsbaar'. De soort lijkt de laatste jaren weer achteruit te gaan in aantal waarnemingen en hoewel het Gewoon varkensoor aan het begin van dit millennium toenam, lijkt de soort hier in Noord-Holland de laatste jaren weer af te nemen. De nog steeds toenemende verzuring en vermesting worden gezien als oorzaken. Gewoon varkensoren hebben stikstofarme bossen nodig op arm, lemig zand met vooral veel Zomereik.

Soms worden ze ook bij andere boomsoorten waargenomen. Het Gewoon varkensoor vormt ectomycrorrhiza met bomen tussen strooisel op humusarme bodem. Nog maar een decennium geleden troffen we nog geregeld nieuwe locaties aan. Soms met een opvallend groot aantal exemplaren. Tegenwoordig worden ze hier niet of nauwelijks meer waargenomen. Het is misschien nog wat te vroeg om conclusies te trekken, maar de excursieboekjes vermelden de laatste jaren geen nieuwe vondsten van Gewoon varkensoor. Waarschijnlijk is het extremere weertype hier debet aan, maar de tijd zal het leren. Door toename van het stikstofgehalte gaan er geschikte bossen verloren voor het Gewoon varkensoor.

Het voorkomen van Gewoon varkensoren in bossen en lanen is een uitstekende indicator voor de plaatselijke verzuring en vermesting. Varkensoren en andere Otidea-soorten (twee soorten varkensoren en zes soorten hazenoren) behoren tot de Ascomyceten (zakjeszwammen). Het Gewoon varkensoor is gemakkelijk te herkennen aan de vijf tot negen centimeter grote, langgerekte, oorvormige vruchtlichamen die eenzijdig tot aan de voet wat ingescheurd zijn. Ze hebben een oranjegeel tot warmgele binnenkant en een goudgele tot dooiergele buitenkant. Gewoon varkensoor wordt meestal met meerdere exemplaren bij elkaar gevonden.

Geel varkensoor

Er bestaat ook nog een Geel varkensoor (Otidea cantharella) die in ons land zeer zeldzaam is en dus zeker niet geplukt dient te worden. Deze soort staat als 'gevoelig' op de Rode Lijst. Zoals de naam al suggereert, is het Geel varkensoor geler van kleur dan het Gewoon varkensoor die volgens de boeken meer goudgeel moet zijn. Er zijn eisen gesteld aan het goedkeuren van deze zeldzame verschijning. Het Geel varkensoor moet voor validatie worden gefotografeerd, er zal een collectie van gemaakt moeten worden en ook de microscopische kenmerken moeten worden gecontroleerd. Ook de kleur van het hymenium, de sporengrootte en de vorm van de parafysen spelen een rol. Tot nu toe zijn er drie vondsten bekend uit de duinen en twee uit het oosten van het land.   

Tekst: Martijn Oud, Nederlandse Mycologische Vereniging
Foto’s: Piet Brouwer