Vliegende waterjuffers verraden de aanwezigheid van hun larven in het water
Wageningen UniversityVrijwilligers hebben in 2023 voor de zesde keer waarnemingen verricht aan de waterkwaliteit via de webapp Waterdiertjes.nl. Allerlei watertypen zoals beken, sloten, meren, plassen en poelen zijn onderzocht, zowel in de stedelijke als in de landelijke omgeving. De ongewervelde dieren die in het water leven, zijn vaak een goede graadmeter voor de waterkwaliteit. Zo is het water van slechte kwaliteit als er veel wormen en slakken leven. Bij een goede waterkwaliteit zijn er veel larven van kokerjuffers, eendagsvliegen en libellen. Het water in veel van de onderzochte 560 locaties is matig of redelijk van kwaliteit. Een beperkt aantal wateren had een zeer slechte of juist een goede kwaliteit. Dit beeld wijkt niet af van voorgaande jaren.
De poelslak werd in 2023 op de meeste plekken gevonden. Poelslakken leven vooral van algen, wieren en van afval van bladeren en dieren. Levende planten eten ze minder graag. Anders dan veel andere waterdieren hebben poelslakken geen kieuwen maar een long om te ademen en daarom komen ze regelmatig naar het wateroppervlak om lucht te happen. Daardoor kunnen ze ook in water van een slechtere kwaliteit leven. Vooral wanneer er grote aantallen slakken zijn, is het water voedselrijk en dus de kwaliteit van het water laag. De watermijt was het meest talrijk in 2023. Watermijten zijn tot twee millimeter kleine spinachtige, parasitaire diertjes in vele verschillende kleuren. Als je ze vangt, vang je er vaak meerdere tegelijk.
Echte libellen en waterjuffers
Verschillende insecten leven als larve in het water en vliegen als volwassen dier door de lucht. Zulke insecten vormen een belangrijke schakel tussen water en land. Gaat het in het water slecht met de larven, dan zullen er minder volwassen dieren vliegen. En gaat het slecht met de volwassen dieren, dan zullen er weinig larven in het water te vinden zijn. Libellen zijn een goed voorbeeld van zulke insecten. Binnen de libellen worden twee groepen onderscheiden: echte libellen en waterjuffers. Bij de volwassen waterjuffers zijn de voor- en achtervleugels gelijkvormig, terwijl die bij de echte libellen van elkaar verschillen. Echte libellen zijn doorgaans fors terwijl waterjuffers rank zijn (zie foto’s). Ook de larven zien er verschillend uit.
Vrijwilligers van Waterdiertjes.nl hadden in 2023 in totaal 366 keer tijdens het verzamelen van de waterdiertjes gekeken of er ook volwassen echte libellen en/of waterjuffers rondvlogen. Er zijn ruim 990 vliegende echte libellen gesignaleerd tijdens 217 waarnemingen en 1010 volwassen waterjuffers tijdens 178 waarnemingen. Vliegende echte libellen en waterjuffers zijn vooral gezien in de maanden mei en juni, en ook in juli, augustus en september zijn ze tijdens een groot deel van de wateronderzoeken gezien. Veel insecten vliegen wanneer de temperaturen wat hoger zijn, daarom zijn er zoals verwacht mag worden veel minder waarnemingen van vliegende libellen in het koudere vroege voor- (maart-april) en najaar (oktober-november).
Stad en land
Vliegende echte libellen en waterjuffers zijn rondom alle watertypen waargenomen (beken, sloten, meren, kanalen, plassen en poelen). Het percentage van de locaties waar echte libellen en waterjuffers gezien zijn, varieert wel per watertype. Er blijken meer vliegende echte libellen dan gemiddeld waargenomen te zijn bij stadsvijvers en minder bij kanalen.
Vliegende waterjuffers zijn vaker waargenomen rondom beken en minder bij de kanalen dan op grond van alle waarnemingen verwacht mag worden. Uit de analyses blijkt ook dat er geen verschil is in hoe vaak vliegende echte libellen en waterjuffers zijn waargenomen in de landelijke en de stadse omgeving. De aanwezigheid van planten in de directe omgeving van het bemonsterde water blijkt niet van belang te zijn voor het waarnemen van volwassen libellen.
Meer larven, meer vliegers
Voor de echte libellen is er geen verband gevonden tussen het aantal locaties waar vliegende volwassen dieren zijn gesignaleerd en waar larven zijn gevonden. Voor de juffers ligt dit anders. Er zijn significant minder vaak volwassen juffers waargenomen op plaatsen waar geen larven in het water zitten. Omgekeerd geldt hetzelfde: er zijn significant meer volwassen juffers gezien op plaatsen waar larven in het water leven!
Er is, op grond van de aanwezige waterdieren, geen duidelijke relatie tussen vliegende echte libellen en waterjuffers enerzijds en de kwaliteit van het water anderzijds. De vliegende dieren worden steeds in een vergelijkbaar aandeel van de observaties waargenomen, ongeacht de waterkwaliteit. De echte libellen en waterjuffers zijn slechte lopers met hun zes poten, maar ze kunnen wel goed vliegen. De plaats waar een volwassen dier wordt gezien, hoeft niet de plek te zijn waar de larve is opgegroeid. Dit geldt nog meer voor echte libellen, omdat zij veel betere vliegers zijn dan de waterjuffers.
In tegenstelling tot de volwassen dieren vertonen de larven wél een relatie met waterkwaliteit. Zowel de larven van de echte libellen als die van de waterjuffers zijn vaker aangetroffen bij een betere waterkwaliteit. De larven van de echte libellen stellen daarbij wel hogere eisen aan de waterkwaliteit dan de larven van de waterjuffers.
2024: speciale aandacht voor kokerjuffers
Ook in 2024 gaat Waterdiertjes.nl weer de waterkwaliteit in kaart brengen. Dit keer besteden we speciale aandacht aan de kokerjuffers, dat zijn de in het water levende larven van de schietmot.
Kokerjuffers spelen een belangrijke rol in de voedselketen. De larven eten detritus, algen, schimmels, bacteriën, watervlooien en andere waterdiertjes en ze zijn voer voor onder andere vissen. De volwassen schietmotten zijn prooi voor vogels en vleermuizen. De larven leven met name in schoon water en daarmee is de groep van kokerjuffers een hele goede indicator van gezond water. Maar op welke plekken zitten ze en in welke maanden van het jaar worden ze gevangen? En met welke andere dieren worden ze gevangen? Door waterdiertjes te vangen en de vangsten door te geven help je mee om hier meer inzicht in te krijgen. Het verzamelen van waterdieren en het doorgeven van de vangsten kan het hele jaar.
Meer informatie
Tekst: Edwin Peeters, Wageningen University & Research, Anton Gerritsen, GLOBE Nederland, Froukje Rienks, Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW), Laura Seelen, Waterschap Brabantse Delta, Michiel Wilhelm, TAUW
Foto's: Luc Hoogenstein, Saxifraga (leadfoto: blauwe glazenmaker); Christophe Brochard, Bureau Biota
Figuren: Waterdiertjes.nl