Plant & insect: bosanemoon

Misschien is de bloeitijd te kort, misschien zien te weinig mensen de bosanemoon op hun dagelijkse wandelrondje. Hij komt in sommige streken veel algemener voor dan in andere. Hoe dan ook, het madeliefje won de Nationale Bloem Verkiezing. In mijn jonge jaren wist ik één groeiplaats op fietsafstand: in Bathmen, waar een klasgenote in een bosvillaatje woonde. Maar op de paaskampen van de NJN bloeiden de bosanemonen volop rond Winterswijk.

Schatje

Niet overal algemeen dus, maar wel is ook de bosanemoon een schatje. Auteur G.J. Meinen begreep wel waarom de plant populair is. In het blad De Levende Natuur schreef hij in 1911 : "En juist, omdat ze zoo vroeg bloeit, omdat ze lentebode is, ziet men de boschanemone gaarne bloeien, heeft iedereen opmerkzaamheid voor haar, wordt ze door elk naar waarde geschat. Ze zou eens een zomerplant zijn – men liep ze achteloos voorbij. Of, al had men nog een weinig oog voor haar, men zou ze niet met dat innige welgevallen beschouwen van nu, nu ze een voorjaarsbloempje is. Zelfs zij, die alle deelen der plant door en door kennen, plukken gaarne het bloempje nog eens af en bekijken het van binnen en buiten, louter om het genoegen, dat het weer mogelijk is dit te doen." En zo is het. Madeliefjes zijn er altijd wel, bosanemonen komen met de lente en als ze uitgebloeid zijn, moet je geduld hebben tot het volgende voorjaar.

Stinzenplant

Bosanemonen vind je in eiken- en beukenbossen, maar ook in de berm, het gras langs een beek of in een elzenbosje. Kalk blieven ze niet en de grond moet rijk aan humus zijn. De bosanemoon gedijt goed in het eikenhaagbeukenbos van de Hortus Nijmegen. Zij groeit er veel samen met soorten als gewoon speenkruid, daslook en gevlekte aronskelk. Ze worden er dikwijls vergezeld van meer dan een dozijn soorten die veel in dit type bos groeien en die voor het merendeel tevens bekend staan als stinzenplanten. Op veel plekken is de bosanemoon een wilde plant, op andere plaatsen kwam hij niet van nature voor, maar is hij lang geleden als stinzenplant verwilderd. 
Een stoepplant is de bosanemoon zeker niet, maar een paar familieleden weten wel goed te overleven op de stoep: speenkruid en kruipende boterbloem bijvoorbeeld.

Paars

De blaadjes van bosanemonen komen gebogen uit de grond en duwen het dorre blad weg. Bij een graad of tien gaan de bloemen open. Op zonnige plekken kleuren de buitenste bloemblaadjes paars, in de schaduw blijven ze witter. Ik heb weleens gelezen dat ze openen en sluiten door een beetje te groeien, zodat oudere bloemen wat groter zijn dan net ontloken bloemen, maar ik vond deze informatie niet meer terug. Misschien leuk om eens met een meetlatje in de gaten te houden. Volgens de beroemde natuurkenner Jac. P. Thijsse kan een bloem die niet bevrucht wordt wel vijf weken blijven bloeien. Genoeg tijd voor een paar metingen dus.

Stuifmeel

Voor dat bevruchten moeten de bijen zorgen. Nectar vinden ze niet in een veldje bosanemonen, wel stuifmeel. Tussen 11 en 12 uur geeft de bosanemoon het meeste stuifmeel af en dan mag je dus de meeste bijenbezoekers verwachten. Als het tenminste warm genoeg is. Niet bevrucht worden is niet heel erg, want de wortelstokjes zorgen voor verdere verspreiding. Als de bomen helemaal in blad staan, zijn de bosanemonen weer onder de grond verdwenen.

Zwelgen

Wilt u zwelgen in een bos vol bosanemonen, loop dan een rondje De Braak, een heempark in Amstelveen. Of kom genieten in Hortus Nijmegen, Jan Jansen fotografeerde daar een zee aan bosanemonen. Kies een zonnige dag; bij donker weer en in de avond buigen de bloemen naar de grond, zodat het stuifmeel beschermd is tegen regendruppels.

Meer informatie

• Bosanemonen vind je in Hortus Nijmegen en in verschillende andere botanische tuinen.
• Presentatie van het voorjaar in Hortus Nijmegen, gemaakt door Jan Jansen.
• Meer over stoepplantjes op Stoepplantjes.nl.

Tekst: Hanneke Jelles, Hortus botanicus Leiden, met dank aan Jan Jansen, Hortus Nijmegen
Foto's: KU Leuven; Hanneke Jelles; Jan Jansen