Provincie Utrecht wil kleine landschapselementen terug

Statige bomenlanen op de Heuvelrug, kleine bosjes en houtwallen in de Gelderse Vallei, geurende meidoornbloemen in de uiterwaarden. Ze geven de provincie Utrecht karakter en getuigen van het verleden en de tradities van de streek. Ook leveren deze kleine landschapselementen een grote bijdrage aan een duurzame, toekomstbestendige omgeving. Al op een relatief klein oppervlak hebben ze grote impact op de biodiversiteit en bieden ecologische voordelen: opslag van CO₂ en water, vermindering van fijnstof en minder hittestress voor het vee.

Geriefbosjes bieden beschutting

De kleine landschapselementen werden ooit vooral aangelegd omdat ze nuttig waren als vee- of waterkering of voor de productie van hout of fruit. Zo staat de naam ‘geriefbos’ voor een klein bos waar in vroeger tijden door vooral boeren het hakhout vandaan werd gehaald voor gebruik in en rond het huis. Gerief betekent hier ‘te gebruiken’. De landschapselementen zijn echter ook onmisbaar voor uiteenlopende diersoorten. Geriefhoutbosjes en houtwallen bieden bijvoorbeeld beschutting aan zangvogels en luwte aan libellen en vlinders. In bloemrijke akkerranden broeden patrijzen en in natuurvriendelijke slootkanten wemelt het van opgroeiende visjes en vinden weidevogels voedsel en schuilplekken. En dieren als dassen, egels en reeën kunnen zich dankzij landschapselementen makkelijker verplaatsen met ruimte om te schuilen, te nestelen en te eten.

Veel verloren gegaan

Door ruilverkaveling, schaalvergroting van agrarische bedrijven en verstedelijking in de afgelopen eeuw ging bijna zestig procent van de landschapselementen verloren. Vanwege de belangrijke betekenis voor de biodiversiteit is het Rijk nu van plan om zo’n tien procent van het landelijk gebied te bedekken met een netwerk van droge en natte kleine landschapselementen. Ook de provincie Utrecht draagt hier aan bij door subsidie beschikbaar te stellen aan boeren voor het aanleggen van nieuwe kleine landschapselementen.

Liefdewerk

Eén van de boeren die van de subsidie gebruikmaakte is de familie Rooijen-Van Sommeren. Rondom de melkveehouderij in het Utrechtse Cothen werden in het voorjaar van 2023 lindebomen en een bonte boerenhaag geplant. Met een eerdere subsidie werden al zestig stuks gevarieerde streekeigen hoogstamfruitbomen geplaatst. "Voor onze kinderen is dat geweldig", zegt boerin Hanneke. "We plukken zelf de appels, pruimen en peren en maken er bijvoorbeeld appelmoes en taarten mee."
Het aanvragen van de subsidie verliep via het agrarisch collectief Utrecht Oost waar de boerderij bij aangesloten is. Boer Hans Rooijen: "De subsidie is kostendekkend voor zowel de aanleg als het beheer, maar we hebben er natuurlijk wel wat werk van. De hoogstamfruitbomen moeten gesnoeid worden, de takken afgevoerd en je moet ze de eerste jaren soms water geven. Het blijft liefdewerk, waar je een beetje aardigheid in moet hebben."

Duurzaamheidsdoelen boerderij

De familie Rooijen-Van Sommeren toont zich niet alleen betrokken bij biodiversiteit, maar wil duurzaamheid zoveel mogelijk doorvoeren op hun melkveehouderij. Met meer dan 1100 zonnepanelen en het streven naar het keurmerk 'Planet Proof' zetten ze zich in voor dierenwelzijn, klimaat en biodiversiteit. Hans Rooijen: "We hopen dat andere boeren of bijvoorbeeld landgoedeigenaren ons voorbeeld volgen. Zo houdt het mooie Kromme Rijnlandschap haar eigen karakter, verbind je natuurgebieden en maak je leefgebieden voor planten en dieren."

Meer informatie

• Lees het uitgebreide verhaal van de familie Rooijen-Van Sommeren: Utrechts landschap terug in oude glorie.
• Meer weten over de subsidieregeling? In 2024 kan in de provincie Utrecht de subsidie opnieuw worden aangevraagd. Houd onze website in de gaten over kleine landschapselementen of kijk op de site van uw eigen provincie.

Tekst en foto's: provincie Utrecht