Afghaanse en 'Finse' duizendknoop: nog meer probleemduizendknopen?
FLORONAziatische duizendknopen
De Japanse, Sachalinse en Basterdduizendknoop (Fallopia japonica, F. sachalinensis en F. x bohemica) zijn lastig te onderscheiden soorten en worden daarom wel aangeduid met de verzamelnaam Aziatische duizendknopen. Het zijn invasieve exoten die wereldwijd veel schade aanrichten. Ze vormen dichte 'monovegetaties' waar andere plantensoorten worden weggeconcurreerd, oevers erosiegevoeliger worden en de wortelstokken schade kunnen toebrengen aan wegen, bruggen en gebouwen. Verspreiding geschiedt hoofdzakelijk vegetatief via wortelstok- en stengelfragmenten. Deze fragmenten kunnen al drijvend door stromend water worden getransporteerd. Maar vaker vindt verspreiding van fragmenten plaats met het transport van 'besmette' grond of door onzorgvuldig maaibeheer, waarbij stukken wortelstok en/of stengel verspreid worden. Uit enkele centimeters grote wortelfragmenten en uit stengeldelen met knopen kunnen onder gunstige omstandigheden nieuwe groeiplaatsen ontstaan. Hoewel er steeds meer aandacht is voor zorgvuldig grond- en bermbeheer, gaat hier nog steeds geregeld iets mis. Bestrijding van de Aziatische duizendknopen is zeer kostbaar en vraagt een lange adem.
Er is nog een vierde minder bekende Aziatische duizendknoop: de Afghaanse duizendknoop (Persicaria wallichii). Deze plant komt al vanaf omstreeks 1920 verwilderd in Nederland voor, maar het aantal groeiplaatsen blijft tot nu toe beperkt. Tegenwoordig is er ook een lookalike van de Afghaanse duizendknoop in de handel: de 'Finse duizendknoop' (Persicaria x fennica). Verwildering van deze 'Finse duizendknoop' treedt pas recent op.
Afghaanse duizendknoop
In 2022 is de Afghaanse duizendknoop toegevoegd aan de Unielijst: een Europese zwarte lijst met invasieve exoten die (potentieel) schadelijk zijn. Dit betekent dat deze soort niet meer binnen de Europese Unie verhandeld of aangeplant mag worden en dat lidstaten de plicht hebben bestaande populaties van Afghaanse duizendknoop te elimineren. Als elimineren niet meer mogelijk is, moeten zij voorkomen dat de soort zich verder uitbreidt.
Net als de andere Aziatische duizendknopen is de Afghaanse duizendknoop rond 1900 als tuinplant naar Europa gebracht. Het oorspronkelijke areaal ligt in de landen van de zuidelijke Himalaya, waar de soort tussen 2400 en 4400 meter hoogte groeit. Ondanks de naam, komt de soort – voor zover bekend – niet in Afghanistan voor.
De Afghaanse duizendknoop is makkelijk te onderscheiden van de andere Aziatische duizendknopen door de langwerpige, lancetvormige tot langwerpig eironde bladeren; de bladen van de andere Aziatische duizendknopen zijn veel breder. Een ander onderscheidend kenmerk van Afghaanse duizendknoop zijn de grote, bruine steunbladeren/tuitjes. De bloemen zijn helder- tot roodachtig wit. De hoofdbloeitijd is in september en oktober, met uitloop tot in november. Vanwege de late bloeitijd worden in Nederland vooralsnog geen zaden gevormd. Nieuwe groeiplaatsen in Nederland ontstaan vooral door dumping van tuinafval.
'Finse duizendknoop'
De tuinplant 'Finse duizendknoop' (Persicaria x fennica) is een kruising tussen de oorspronkelijk uit Noordoost-Azië afkomstige Persicaria weyrichii en de van oorsprong Europese Persicaria alpina. Deze hybride is waarschijnlijk spontaan in Noord-Europa ontstaan. De plant wordt in tuincentra onder verschillende namen verkocht en aanbevolen als een Duizendknoop “die absoluut niet woekert.” Bloeiende 'Finse-' en Afghaanse duizendknopen zijn goed van elkaar te onderscheiden. De 'Finse duizendknoop' bloeit veel vroeger (juni-augustus), heeft altijd witte tot roomwitte bloemen en een groene bloeiwijze-as. De Afghaanse duizendknoop bloeit later (september-oktober), heeft vaak roodachtig witte bloemen en een rode bloeiwijze-as. In niet bloeiende toestand onderscheidt de 'Finse duizendknoop' zich door de afgeronde tot wigvormige bladvoet van de onderste bladen. Bij de Afghaanse duizendknoop is de bladvoet van de onderste bladen afgeknot.
In Nederland zijn nog weinig verwilderingen van 'Finse duizendknoop' bekend, maar in Fennoscandinavië worden al meer waarnemingen gedaan en met name in Finland is deze plant al volledig ingeburgerd. Voor FLORON en de NVWA een reden om ook deze soort in de gaten te houden.
Taxonomische puzzel
Het zal de wat verder gevorderde florist al zijn opgevallen dat de wetenschappelijke genusnaam van zowel de Aziatische duizendknopen als de twee nieuwelingen steeds verandert. Dat komt doordat taxonomische inzichten steeds veranderen als gevolg van onderzoek en er onder taxonomen nogal wat discussie bestaat over de duizendknopen. Taxonomie beschrijft de ordening van organismen op basis van hun evolutionaire verwantschap. Binnen de Duizendknoopfamilie is dit ingewikkeld.
Het geslacht Polygonum (duizendknoop) is de laatste decennia in steeds meer verschillende geslachten opgesplitst. De hier besproken planten kunnen daarom in publicaties met diverse synoniemen worden aangeduid, behorende tot de geslachten Polygonum, Persicaria, Aconogonon, Rubrivena of Koenigia.
Meer informatie
- Bekijk de Zoekkaart Aziatische duizendknopen op de Verspreidingsatlas.
- Ook op het forum van Waarneming.nl vind je een determinatiehulp Afghaanse duizendknoop en look-a-likes.
- In een kort artikel in Kijk op Exoten (pdf: 2,5 MB) komen de verschillen tussen de Afghaanse duizendknoop en Persicaria x fennica aan bod.
Tekst: Leonie Tijsma, Ruud Beringen & Baudewijn Odé, FLORON
Foto's: Ruud Beringen (leadfoto: Afghaanse duizendknoop); Uleli, Wikimedia Commons