Meer dan 10.000 verborgen structuren in de Amazone

In totaal werkten 230 onderzoekers en 156 organisaties samen om een beeld te krijgen van de verspreiding van de geogliefen. Ook Naturalis-onderzoeker Hans ter Steege werkte eraan mee, en hij concludeert dat er een verband is tussen de locatie van geogliefen en van bepaalde gedomesticeerde bomensoorten. Hans: "De leeftijd van het woud hangt samen met de vondst van geogliefen."

Scannen door het bladerdek 

Onderzoek doen naar de bodem van het Amazonewoud is niet eenvoudig; het bladerdek belemmert immers het zicht op de grond en ook op de bodem zijn de restanten vaak volledig overwoekerd. Daarom wordt LiDAR-apparatuur gebruikt. LiDAR (Light Detection And Ranging) is een technologie die werkt met laserlicht en kan uiterst gedetailleerde 3D-scans van onder andere het grondoppervlak maken. De apparatuur werd bevestigd aan een vliegtuig waarmee de onderzoekers over delen van de Amazone vlogen. De technologie filtert de vegetatie weg en zo worden heuvels en geulen zichtbaar die duiden op de restanten van precolumbiaanse samenlevingen. In de afgelopen jaren zijn er zo’n 900 vluchten gedaan. In een recent Braziliaanse onderzoek, waarbij 230 onderzoekers samenwerkten, zijn er nog eens 36 vluchten gemaakt en werden 24 nieuwe geogliefen gevonden.

Geschiedenis van de Amazone

De kennis over het Amazonewoud is door de vondsten flink opgeschud. Waar eerst gedacht werd dat het woud eeuwen onaangetast is gebleven, wijzen de geogliefen op bewoning van het woud ook al voordat Europeanen op het continent aankwamen. Sommige antropologen suggereren zelfs dat het grootste deel van de Amazone ooit bewoond is geweest. 

Aangeplante aanwijzingen

Hans ter Steege is wetenschapper bij Naturalis Biodiversity Center en de Universiteit Utrecht. Hij nuanceert het beeld dat de gehele Amazone ooit bewoond is geweest. Volgens hem is het in tachtig procent van het woud zeer onwaarschijnlijk dat mensen er grote invloed hadden. Hij doet deze uitspraak op basis van de verspreiding van de tot nu toe gevonden geogliefen én de verspreiding van 85 gedomesticeerde bomen. Ter Steege: "Er is een overlap te zien tussen de plekken waar de geogliefen gevonden zijn en waar deze gedomesticeerde soorten staan." Het gaat om bomen als de paranoot, de bosdruif en cacaobomen: bomen die nuttig zijn voor menselijke samenlevingen. Die bomen komen in bepaalde gebieden zoveel voor, dat het haast niet anders kan dan dat de bomen aangeplant zijn door mensen. Een heel groot deel van de Amazone lijkt echter vrij ongestoord te zijn.

De mens en het woud

Onderzoek naar de geogliefen is niet alleen interessant op wetenschappelijk gebied, maar heeft ook maatschappelijke gevolgen. Inheemse bewoners van het Amazonewoud kunnen bij de Braziliaanse overheid aantonen dat zij al eeuwenlang het bos bewonen en daarom hun landrechten moeten behouden. Daarnaast is geogliefenonderzoek van belang voor het Amazon Tree Diversity Network, waar Hans ter Steege coördinator van is. Deze onderzoeksgroep brengt de vegetatie van het Amazonewoud in kaart. Hans: "Door de vondst van de geogliefen weten we nu dat bepaalde delen van het bos pas een paar eeuwen oud zijn, in plaats van miljoenen jaren."

Meer informatie

• Lees meer over het onderzoek op de website van Science en bekijk het wetenschappelijke artikel.
• Op de website van Naturalis vind je meer informatie over het onderzoek van Hans ter Steege.

Tekst: Sietske Hoekstra, Naturalis Biodiversity Center
Foto's: Diego Lourenço Gurgel (leadfoto: geogliefen); Vinicius Peripato; Hans ter Steege, Naturalis; Getty Images