Jaarrond tellen in de tuin levert schat aan informatie

Op 8 juli 2022 ging de knop om. De website tuintelling.nl, die sinds 2015 bestond, werd overgezet naar een nieuwe website. Of eigenlijk twee nieuwe websites. De website Tuintelling.nl werd een ingang voor mensen die kennis willen maken met het tellen van soorten in de tuin. Op Jaarrondtuintelling.nl kunnen tellers het hele jaar door vogels, vlinders, libellen, zoogdieren, amfibieën en reptielen tellen. De overgang naar de nieuwe websites verliep soepel, hoewel het voor een deel van de waarnemers even wennen was aan de nieuwe online omgeving.

In totaal zijn vanaf de start in 2015 van de Jaarrond Tuintelling meer dan 180.000 weektellingen doorgegeven in de nieuwe database. In totaal deden meer dan 1.300 tellers bijna drie miljoen waarnemingen. Daarnaast gaven ruim duizend tellers bijna 80.000 tijdstiptellingen door met een kleine 600.000 waarnemingen. In dit lopende jaar zijn er wekelijks gemiddeld zo’n 550 weektellingen met per week een kleine 10.000 waarnemingen. Daarnaast worden er gemiddeld zo’n 50 tijdstiptellingen per dag gedaan. Deze deelname sluit mooi aan bij die op de oude website en is voldoende om veranderingen in het seizoen en over de jaren vast te leggen.

Controle op kwaliteit

Al die tellingen gaan niet zomaar de database in. Daarvoor worden ze eerst gevalideerd. Soortenexperts van de deelnemende organisaties kijken naar de waarnemingen van bijzondere soorten in de tijd van het jaar, aantal en regio. Ook als je juist weinig soorten hebt in een week, wordt er gevraagd of de volledigheid van je gegevens klopt. Uiteindelijk komen alle gevalideerde data terecht in de Nationale Databank Flora en Fauna (NDFF). De waarnemingen van Jaarrond Tuintelling leveren waardevolle informatie over het voorkomen en de veranderingen van soorten in tuinen. Alle tuinen en onze directe woonomgeving beslaan immers een aanzienlijk oppervlak van Nederland. Daarnaast zijn er veel veranderingen in onze woonomgeving, zoals de afname van struiken, veranderingen in beheer van openbaar groen, woningisolatie en veranderende trends in tuininrichting. De gegevens van Jaarrond Tuintelling geven inzicht in de effecten van deze veranderingen op de natuur.

Herstel merel, maar …

Een van de soorten die dankbaar gebruik maakt van tuinen is de merel. De soort stond in de belangstelling tijdens het Jaar van de Merel. Zo was er de telling ‘Wat eet de merel’, waarbij we door tuintellingen een mooi seizoensverloop kregen van het voedselgebruik van de soort in onze tuinen. Border en gazon, als vindplaats van regenwormen en andere bodemdieren, waren jaarrond belangrijk als foerageerplek. De merel is dus bij uitstek een soort die last heeft van verstening van tuinen.

Veel soorten laten gedurende het voorjaar een toename in de presentie zien doordat jonge vogels uitvliegen. Dat zien we dan terug in het seizoensverloop. In de Jaarrond Tuintelling is dat bij de merel niet aan de orde. Er is gedurende het voorjaar juist een geleidelijke afname. In LiveAtlas, waarin ook veel lijstjes van buiten het stedelijk gebied worden doorgegeven, is deze (lichte) toename er wel. Over het verschil kun je speculeren. Vliegen er minder jonge merels uit in stedelijk gebied, is de overleving er lager, of verplaatst een deel van de jonge vogels zich naar het buitengebied? Vragen die we met de Jaarrond Tuintelling en ander telprojecten graag beantwoord zien worden. Wat we wel duidelijk zien, is een jaarlijkse terugval in de nazomer. Dit heeft te maken met de rui, waardoor merels kwetsbaarder zijn en zich minder opvallend gedragen.

De groenling ziet Geel

Een andere soort waarbij de gegevens van Jaarrond Tuintelling hun waarde bewijzen, is de groenling. In landelijk en stedelijk gebied zien we in de recente jaren een opvallende achteruitgang bij de soort. In stedelijk gebied is dat iets eerder begonnen dan daarbuiten. In de naoorlogse wijken was deze achteruitgang het grootst en in parken minimaal. In de Jaarrond Tuintelling zien we jaarlijks de presentie afnemen, ook dit jaar. Het gaat dan niet alleen om broedvogels, maar ook om de andere seizoenen. Waarschijnlijk is er een verband met voeren in de tuin en de besmetting met de parasitaire ziekte het Geel. Meer onderzoek is dus nodig naar effecten van het voeren, de relatie met andere soorten en de inrichting van de tuin en omgeving.

Meer kleur in de tuin met de putter

Gelukkig is het niet alleen kommer en kwel in de Nederlandse tuinen. Een goed voorbeeld is de putter. Deze kleurrijke distelvink neemt toe in de tuinen; eerst alleen in het westen en noorden van het land, maar nu ook steeds meer in het binnenland. De voorkeur van de putter gaat uit naar tuinen in de buurt van parken, nieuwbouwwijken en bij bedrijventerreinen. Recent zien we een omslag in het beheer en maaien van kruiden en gras bij gemeentes. Wellicht speelt dat de putter in de kaart.

Meedoen?

Meedoen met Jaarrond Tuintelling is een laagdrempelige manier om de natuur rond je huis te leren kennen. Nieuwe tuinen zijn altijd welkom. Als je meedoet, zien we het liefst dat je regelmatig een weektelling doorgeeft (minimaal één keer per maand). Je kunt bij je telling aangeven welke soortgroepen je wel en niet telt. Als je een volledige soortgroep wil tellen, verwachten we dat je de algemeenste soorten kunt herkennen. Kijk op Jaarrondtuintelling.nl voor meer informatie.

Dit artikel verscheen eerder in Sovon-nieuws, het ledenblad van Sovon Vogelonderzoek. Leden van Sovon krijgen het blad vier keer per jaar thuisgestuurd. Lid word je al vanaf 16,50 euro per jaar. Kijk op www.sovon.nl/lid voor meer informatie.

Tekst: Jan Schoppers en Gerard Troost, Sovon Vogelonderzoek Nederland
Foto's: Mark Zekhuis, Saxifraga (leadfoto: merel)
Grafiek: Sovon Vogelonderzoek Nederland