Volstorten diepe uiterwaardplassen: niet per se goed voor natuur

In Nederland komen elk jaar grote hoeveelheden grond en bagger vrij die ook weer ergens gestort moeten worden. In de uiterwaarden ontstaan door het winnen van grondstoffen juist diepe plassen in het landschap. Met het idee dat deze diepe plassen weinig ecologische waarde hebben en niet thuishoren in het rivierenlandschap, werd bedacht om bagger en grond in deze plassen te verwerken. Hierdoor zou sprake zijn van een win-win situatie: verwerking van grond en slib en verbetering van de lokale ecologie. Daarmee kan ook voldaan worden aan doelen vanuit Natura 2000 en de Europese Kaderrichtlijn Water. 

 

Naast dat het verondiepen omstreden is omdat er ook wel eens vervuilde specie wordt gestort, ontstond ook de vraag of verondieping werkelijk ecologische winst oplevert. In opdracht van OBN Natuurkennis voerden onderzoekers een literatuur- en een veldstudie uit, waarbij diepe en ondiepe plassen onder de loep werden genomen. Tijdens het veldonderzoek onderwierpen de onderzoekers 24 buitendijkse diepe en verondiepte plassen aan een quickscan, waarna 6 plassen (2 verondiepte plassen en 4 diepe plassen) nader werden onderzocht. De onderzoekers brachten de omstandigheden voor waterplanten, vissen, vogels in kaart en maakten een opname van de aanwezigheid van deze soortgroepen. De resultaten staan in het OBN-rapport Diepe uiterwaardplassen: verondiepen of niet? (pdf: 13,8 MB). 

Verondieping (tot een grote ondiepe plas) blijkt niet per definitie tot een verbetering van de milieucondities voor ondergedoken waterplanten te leiden. De onderzochte diepe buitendijkse plassen hadden zelfs een beter lichtklimaat voor waterplanten dan de ondiepe plassen, doordat in ondiepe plassen veel zwevend stof voorkomt. In verondiepte plassen werden dan ook geen tot zeer weinig waterplanten aangetroffen. Met betrekking tot vogels bleek dat aantallen niet konden worden gerelateerd aan de diepte van een plas. Voor vissen bleken diepe plassen soms gunstiger dan ondiepe. De zogenoemde zomerstratificatie in diepe plassen – waarbij er waterlagen van verschillende temperatuur ontstaan – resulteert in een relatief koele middenzone, met nog steeds genoeg zuurstof om te overleven. Mogelijk gebruiken koude-minnende vissen deze zone tijdens warme zomers als vluchtplaats. In ondiepere plassen vinden we deze koele middenzone veel minder. 

De resultaten zetten de voorgestelde win-win-situatie in een ander daglicht. ‘Nuttige toepassing ten behoeve van natuur/waterkwaliteit’ zoals geformuleerd in het Besluit Bodemkwaliteit, is niet automatisch van toepassing op verondiepingen van diepe plassen, menen de onderzoekers. Bij nieuwe initiatieven voor verondieping dient daarom voor vergunningverlening een gedegen systeemanalyse plaats te vinden. Ook moet er een landelijke visie op uiterwaardplassen komen, vinden ze. Het is volgens de onderzoekers overigens voorstelbaar dat met andere inrichtingsvarianten – bijvoorbeeld verondieping van de oeverzone of meerdere kleine ondiepe plassen in een moerasachtig systeem – wél een verhoging ten aanzien van ecologische kwaliteit kan worden bewerkstelligd. Nader onderzoek zou dit kunnen uitwijzen.