Natuur op de stoep: trottoirbijen en stoepwespen

Vijfentwintig jaar geleden waren dit de openingszinnen van mijn artikel over ‘Trottoirbijen’ in het jubileumnummer van EIS-Nederland. Het lijkt me goed daaraan nog eens aandacht te besteden en een aantal van die bijen en wespen de revue te laten passeren. Want evenals stoepplanten zijn er ook een hele reeks solitaire bijen en wespen waarvoor je niet ver weg hoeft.

Fijnkorrelig

Mieren brengen bij de nestbouw het zand korreltje voor korreltje tussen de kaken naar de oppervlakte. Daar vormt zich dan een fijnkorrelige zandvlek of een zandbergje (tumulus). Sta maar eens even stil bij zo’n zandhoopje dan zie je de mieren omhoog komen.

Zandproppen

Bij grondnestelende bijen of graafwespen vormen omhooggeduwde grovere zandproppen uit het bovenste deel van de nestgang een klein molshoopje. Dit hoopje op de bestrating valt meestal meteen op omdat het gelig of anders van kleur is dan de directe omgeving. Na een forse regenbui is het weggespoeld en blijft alleen een al of niet afgesloten nestgaatje over. Soms verschijnt dan de dag erop weer een vers mini-molshoopje.

Solitaire bijen en wespen die ondergronds nestelen graven een nestgang met zijtakken en broedcellen om hun stuifmeel (bij bijen) of prooi (bij wespen) in op te bergen. Per broedcel leggen ze één ei en sluiten de broedkamer af met een zandprop om daarna een volgende broedkamer te graven. Het broed ontwikkelt zich geheel zelfstandig tot een volwassen dier dat meestal pas volgend jaar weer uit de grond kruipt.

De meeste solitaire bijen en wespen zijn gedurende het jaar slechts een paar weken actief. Vooral het zwermen van de mannen wordt vaak opgemerkt. Die zijn met z’n allen op zoek naar maagdelijke vrouwen en vliegen laag boven een groep nestelende dieren. Bang hoef je daar niet voor te zijn want solitaire bijen en wespen zijn totaal ongevaarlijk en meestal duurt het zwermen slechts een beperkt aantal dagen. Echte overlast ontstaat zelden. Alleen als een grote groep grootlijvige solitaire bijen en wespen jarenlang op dezelfde plek nestelt kunnen bestratingen verzakken.

Hieronder is een reeks soorten afgebeeld die je op bestrating kunt aantreffen. Overigens hebben veel van deze trottoirbijen en stoepwespen ook nog koekoeksbijen, kleurige goudwespen of satellietvliegen als parasieten die het straatbeeld nog spannender en mooier maken.

Stadse omgeving

Niet alleen de stoep maar ook pleinen, terrassen, perrons, parkeerplaatsen, oprijlanen, enzovoorts kunnen nestplekken voor solitaire bijen en wespen bieden. Ligging in de zon tijdens een deel van de dag is meestal wel een vereiste, al is de stadse omgeving vaak al warm genoeg om ook in de schaduw van gebouwen te nestelen.
Echter bestratingen zijn in de loop van de tijd steeds diverser en vaak minder geschikt geworden om tussen de nestelen. Omdat de stenen ‘koud’ tegen elkaar aan liggen, is er geen ruimte meer tussen. Voor stoepplanten en ook voor bijen en wespen biedt dan soms de richel tussen de bestrating en aansluitende bebouwing nog een geschikte plek.

Aan de slag

Allerlei overheden, organisaties, bedrijven en particulieren zijn ijverig bezig de bijen in hun (groen)beleid te integreren en te helpen. Toch ken ik geen gemeenten waarin de bestratingen zijn geïnventariseerd op bijen en wespen. Dat verwondert me met zoveel aandacht tegenwoordig voor ‘de bijen’. Dus aan de slag allen, zodat we binnenkort weten wat er allemaal nestelt op de stoepen voor onze deuren!

Tekst: Theo Peeters, Natuurmuseum Brabant
Foto's: Pieter van Breugel (leadfoto: nestplaats van de zandbij Andrena albilabris)