Brabants leem: de basis voor de leembossen
De Brabantse leembossen behoren tot de meest soortenrijke bossen van Nederland. Er komen bijzondere plantengemeenschappen voor van vochtige en natte, basenrijke bossen. Tevens vormen ze refugia van bedreigde plantensoorten, zoals Knikkend nagelkruid (Geum rivale) en Zwartblauwe rapunzel (Phyteuma nigrum). De leembossen liggen op plekken waar ijzer- en kalkrijke Brabantse leem aan of nabij het maaiveld ligt. Deze vaak dikke leemlaag vormt de basis van een lokaal grondwatersysteem. Regenwater dat de bodem insijpelt, wordt door de leemlaag tegengehouden en stroomt in de ondiepe ondergrond over die leemlaag heen. Dit lokale grondwater treedt uit in de lagere delen van het bos en is door het contact met de Brabantse leem basenrijk geworden.
Verdroging door sloten en rabatten
Slechts een klein deel van de Brabantse leembossen is nog intact. Het merendeel is aangetast door intensieve ontwatering met verdroging, verzuring en verruiging als gevolg. Het basenrijke grondwater wordt versneld afgevoerd door sloten en watergangen. Voor de bosbouw zijn rabattenstelsels aangelegd: een intensief netwerk van slootjes en walletjes, waardoor het oorspronkelijke microreliëf ernstig is aangetast. Hierdoor zijn de natuurlijke, geleidelijke hoog-laaggradiënten zo goed als verdwenen: veel standplaatsen zijn nu te nat (in de greppels) of te droog (op de walletjes) voor de karakteristieke flora en vegetatie van leembossen. Daarnaast zorgen de rabatsloten ervoor dat de grondwaterstand minder hoog kan opbollen in de hogere ruggen waardoor minder grondwater kan uitreden in de laagten.
Nieuwe maatregelen voor herstel van de waterhuishouding
Herstel van leembossen door middel van interne maatregelen is mogelijk, omdat ze doorgaans gevoed worden door lokale hydrologische systemen. Toch zijn beheerders vaak terughoudend met het uitvoeren van maatregelen vanwege mogelijke boomsterfte en risico’s voor relictpopulaties. Daarom zijn er in 2018 pilots gestart in zes gebieden op plekken met niet goed ontwikkeld bos. Hier wordt de lokale waterhuishouding hersteld door het afdammen of dempen van sloten en het egaliseren van de rabattenstructuur. Deze maatregelen gaan gepaard met bosomvorming. De effecten van de maatregelen worden gemonitord en de eerste resultaten zien er positief uit.
Wil je meer weten over de uitgevoerde herstelmaatregelen in de Brabantse leembossen? Lees dan ons artikel Hydrologisch herstel in leembossen in Noord-Brabant in het tijdschrift De Levende Natuur.
Tekst: Louise Franssen, André Jansen, Stichting Bargerveen & Rob van den Burg, Dirkje Verhoeven, Bosgroep Zuid Nederland
Foto’s en figuren: Louise Franssen (leadfoto: leembos); Rob van den Burg