Tien jaar Atlas Leefomgeving en alle thema's in nieuw jasje

De Atlas Leefomgeving viert dit jaar haar tienjarig jubileum. Het Verdrag van Aarhus vormde het startpunt voor de Atlas. Dit Europese verdrag ging in 2001 in en verplichtte Europese overheden om te zorgen voor toegankelijke milieu-informatie. Maar hoe doe je dat? Nederland koos voor een open dataportaal als een van de uitwerkingen van het Verdrag van Aarhus: de Atlas Leefomgeving. Op 26 januari 2012 werd de Atlas officieel gelanceerd door de toenmalige staatssecretaris Joop Atsma van I&M. Google Maps stond in Nederland nog in de kinderschoenen. De Atlas Leefomgeving was destijds vernieuwend, omdat iedere Nederlander op de kaarten de kwaliteit van zijn of haar eigen leefomgeving kon zien.

Inmiddels zijn we tien jaar verder. De digitale kaartenbibliotheek is uitgebreid met tientallen kaarten, de kaartviewer is gebruiksvriendelijker en onze tool Check je plek brengt de leefomgeving letterlijk tot de voordeur van mensen. Zo kunnen mensen op Check je plek zien hoe hun eigen woonomgeving scoort op groen, luchtkwaliteit tot het aantal sterren aan de hemel.

Het voordeel van tien jaar meegaan met de tijd is dat we nu ook trends kunnen laten zien. Wat zien we gebeuren als we bijvoorbeeld vijf jaar stifstofdioxideconcentratie achter elkaar zetten? Dit biedt mooie inzichten en nu dus ook een nieuwe thema-indeling.

Waarom een nieuwe thema-indeling?

Als Atlas willen we met de tijd mee gaan. Maar ook willen we onze basis versterken: toegankelijke milieu-informatie bieden voor alle Nederlanders. Dit vraagt om duidelijke teksten die antwoord geven op de vragen die bij onze doelgroep leven. Ook onze lay-out heeft een nieuw jasje gekregen. We maken meer gebruik van beeld en brengen onze kaarten meer onder de aandacht. Want onze kaarten zijn onze kracht: iedereen kan inzoomen om de kwaliteit van zijn eigen leefomgeving te bekijken. Alle thema's zijn in een nieuw jasje gestoken en zijn er een aantal thema's bijgekomen. Kijk je mee?

Klimaatverandering: actueler dan ooit

Ons vernieuwde thema Klimaatverandering is actueler dan ooit, zagen we vorig jaar in Limburg. In de voorgaande jaren regende het hittegolven, in 2021 werden we verrast door non-stop regen. Tegen zoveel water waren onze dijken niet bestand. Dat merkten we bij de Atlas! Onze overstromingspagina werd niet eerder zoveel bezocht. Ook bekijken mensen nog steeds het nieuwsbericht Hoe goed is Nederland beschermd tegen het water? Op onze kaart Ligging en normen primaire waterkeringen zie je goed hoe Nederland beschermd is tegen het water.



Op onze nieuwe kaarten Klimaatrisico’s zie je waar de risico’s van klimaatverandering hoog zijn. Hoe groener de kleur, hoe hoger het risico. Het risico op deze kaart laat zien waar je last kan hebben van een hoge gevoelstemperatuur (hittestress) én waar wateroverlast kan ontstaan na een hevige regenbui. Vooral in grote steden is het klimaatrisico hoog, zoals hieronder in Tilburg. Op onze kaart Kwetsbare buurten voor klimaatrisico’s zie je welke buurten mogelijk extra kwetsbaar zijn voor de risico’s van klimaatverandering.

Klimaatverandering blijft een belangrijk thema en de relatie met gezondheid wordt steeds actueler. In 2022 gaan we door met de nieuwste inzichten beschikbaar maken!

Groen en water op de kaart

De World Health Organisation (WHO) bracht vorig jaar een studie uit over het belang van groen en blauw voor de mentale gezondheid van mensen (pdf; 2,6 MB). Dat groen en blauw moeten we dus koesteren. Op het nieuwe thema Groen en Water staan allerlei tips over hoe wij beter voor dat groen en blauw kunnen zorgen. Bijvoorbeeld in het subthema Verbindingen groen en water lees je over natuurverbindingen. Dit zijn door de mens gemaakte oversteekplaatsen voor dieren in de natuur of in het water, die helpen dieren om te overleven. Denk aan een vispassage bij een sluis of een brug waar dieren veilig kunnen oversteken.


Bij het subthema Natuur lees je meer over biodiversiteit, voedselbossen en zie je op onze kaarten waar je natuur kunt vinden. Ook vind je er tips over wat jij zelf kan doen om mee te helpen de natuur in kaart te brengen. Ga bijvoorbeeld eens op safari in je eigen omgeving! Doe mee aan de Tuinvogeltelling, de Bodemdierdagen, de Tuinvlindertelling of ga waterdieren tellen tijdens de Slootjesdagen. Of deel je bevindingen met waarneming.nl. 

Bij het subthema Gezonde bodem en schoon water lees je waarom een gezonde bodem en schoon water zo belangrijk zijn voor onze gezondheid en die van de dieren en planten om ons heen. Zo geeft de nieuwe kaart kwaliteit van het oppervlaktewater (toxische druk) een beeld van het effect van giftige stoffen samen op het leven in en rond het water in de Nederlandse rivieren en meren. Bij de rode en oranje bolletjes is er sprake van een groot effect. Daar kunnen soorten afnemen of zelfs helemaal verdwijnen. Maar ook voor mensen is het opsporen van en aanpakken van giftige stoffen en stofmengsels belangrijk, want wij hebben schoon drinkwater nodig.

Nieuwsgierig geworden naar het nieuwe thema Groen en Water? Neem snel een kijkje! 

Doe inspiratie op bij Eropuit

Op ons nieuwe thema Eropuit bieden we inspiratie om Nederland te (her)ontdekken. Kijk op onze nieuwe kaarten welke kastelen en molens in jouw buurt staan. Doe inspiratie op met onze ervaringsverhalen over vogels spotten op Texel en hunebedden kijken in Drenthe. Of bewonder de monumentale bomen in jouw buurt.

Of maak een tijdreis! Kijk op de kaart van de middeleeuwse cartograaf Jacob van Deventer hoe Nederland er in 1575 uitzag. Of maak een reis door 12.000 jaar landschapsgeschiedenis en ontdek hoe Nederland veranderde van een grote, koude en dunbevolkte steppe in het dichtbevolkte Nederland van nu waarin elke vierkante meter een functie heeft.

Op het subthema Ontspannen lees je waarom ontspannen zo belangrijk is voor je gezondheid. Wist je dat 96 procent van de Nederlanders zich gezonder en rustiger voelt na een bezoek aan de natuur? Het ruisen van de wind, het ritselen van bladeren of een fladderende vlinder vragen op een zachte manier om onze aandacht. En doe inspiratie op met onze tips. Want Omdenken omschrijft het zo mooi: “Je zou minstens twintig minuten per dag in de natuur moeten doorbrengen. Tenzij je het heel druk hebt. Dan minstens een uur.”



Op ons subthema Bewegen vind je inspiratie en tips om buiten te bewegen. Als je buiten beweegt, krijgt je lichaam via zonlicht veel vitamine D krijgt. Dit betekent een beter immuunsysteem, sterkere botten en spieren. Ook heeft lichaamsbeweging een positief effect op je stemming en humeur. Dus waar wacht je nog op?

Nog dit jaar gaan we Eropuit aanvullen met het nieuwe subthema Onderweg. Hoe kom je op een gezonde, duurzame en veilige manier naar jouw Eropuit-bestemming?

Prettig wonen wil iedereen

Ons nieuwe thema Prettig wonen laat duidelijk de relatie zien tussen onze leefomgeving en de mate waarin we prettig wonen. Zo neemt bodemdaling door de toenemende droogte toe. Op de kaart Bodemdaling in de ondiepe ondergrond zie je hoeveel en waar de bodem zakt in de bovenste bodemlagen in Nederland. De rode kleur op de kaart geeft aan dat de bodem met meer dan vijf millimeter per jaar zakt. Huizen kunnen hierdoor verzakken. Wat je daar zelf aan kunt doen, lees je op het subthema Veilig wonen.

Uit onderzoek van Natuur & Milieu blijkt dat meer dan de helft van de wijken in de grote steden versteend is. Zelfs een op de drie nieuwbouwwijken is niet groen genoeg. Op ons subthema Groen dichtbij lees je waarom groen belangrijk is voor je gezondheid. Kijk op onze Groenkaart hoe groen jouw buurt is. Maak jouw eigen buurt groener met de tips uit onze praktijkverhalen. Wij zijn straks benieuwd naar jouw geveltuin!

Op het thema Leefbaarheid vind je tips en inspiratie wat wij samen kunnen doen om onze leefomgeving leefbaarder te maken. Zorg bijvoorbeeld samen met je buren voor een schone buurt. Want wist je dat zwerfafval een groot probleem is in Nederland? Het grootste gedeelte van het zwerfafval bestaat uit plastic en blik. Dieren zien het afval aan voor eten en kunnen stikken in het afval. Het grootste deel van het zwerfafval komt uiteindelijk in het water terecht. Via sloten, rivieren en de Noordzee draagt het zwerfafval in Nederland zo bij aan de plastic soep.

Schone lucht heeft iedereen nodig!

Wil jij meer weten over de lucht die jij elke dag inademt? Dan ben je niet de enige! Schone lucht is het meest gelezen thema op de Atlas. Niet zo verwonderlijk, want iedereen heeft schone lucht nodig. Bij het vernieuwde thema Schone lucht lees je meer over de nieuwe WHO-advieswaarden, het Schone Lucht Akkoord en het netwerk Samen Meten. Nieuw zijn ook de trendgrafieken. Deze laten de concentraties Fijnstof en Stikstofdioxide door de jaren heen zien. Je ziet duidelijk dat de concentraties stikstofdioxide en fijnstof in ons land afnemen. Het loont echt om de auto vaker te laten staan, leert het coronajaar 2020 ons.

Lees meer over lucht op onze Kennispagina. Het subthema Geur van veehouderij vernieuwen we later dit jaar. Mis je iets? Laat het ons weten!

Hear, hear: meer aandacht voor omgeving in nieuwe thema Geluid

Het thema Geluid heeft een nieuw jasje met meer aandacht voor de omgeving. Zo is het subthema Stiltegebieden aangevuld met informatie over soundscaping in de stad. Soundscaping gaat om de beleving van geluid. Hoe zorg je voor variatie in geluiden in een stad? Lees het interview met hoogleraar auditieve cultuur Marcel Cobussen.

Bekijk onze nieuwe kaart met het geluid van windturbines. Op basis van de hoogte en het vermogen van de turbines berekende het RIVM de geluidbelasting.


Ook nieuw is het onderwerp ‘trillingen’ bij het subthema Treinverkeer. Ruim twee miljoen mensen wonen in Nederland op minder dan driehonderd meter van het spoor. Veertig procent van de omwonenden heeft veel last van trillingen van goederentreinen. Het RIVM startte onlangs met de vervolgmeting ‘Wonen aan het spoor’. Die cijfers nemen we mee in de volgende update!

Iedereen wil een veilige omgeving

Mensen willen zich veilig voelen in hun eigen leefomgeving. Toch zijn er altijd gevaren en risico's. Zo neemt bijvoorbeeld door klimaatverandering de kans op natuurbranden toe. Evenals de kans op overstromingen. Zo zie je op de kaart Maximale waterdiepte bij een overstroming hoe hoog het water maximaal kan stijgen bij een overstroming. Nederland kan overstromen vanuit zee, meren of de grote rivieren. Hoe paarser de kleur, hoe hoger het water kan komen te staan.

De kans op deze risico’s en gevaren is vaak klein. Maar we willen wel graag weten wat de risico’s en de gevaren zijn en waar ze zich voor kunnen doen.

Wat betekent een veilige omgeving voor de gezondheid? Welk beleid is er om risico’s tegen te gaan? En wat kun je zelf doen om een veilige omgeving te maken en jouw leefomgeving te verbeteren? Dat lees je op onze vernieuwde pagina Veilige omgeving.

De komende tijd gaan we hard aan de slag om de kaarten uit het Register Externe Veiligheid en de Risicokaarten op te nemen. Deze zijn niet alleen bedoeld voor burgers, maar ook voor experts en professionals.

Meedoen met de Atlas?

Wij willen graag alle themaleden bedanken die actief met ons meegedacht hebben. Voel jij je of ben jij betrokken bij een van de bovengenoemde Atlas-thema? Doe dan mee in een van onze themagroepen. Geen tijd, maar wel een tip? Stuur ons een bericht via atlasleefomgeving@rivm.nl.

Tekst: Jeannine Brand en Stéphanie Wesselink, Atlas Leefomgeving
Foto's: Atlas Leefomgeving; Pure Budget;
Kaarten: Atlas Leefomgeving