Helft van onderzochte poep van grazers bevat insecticiden

Van oorsprong leefden er miljoenen wilde grote grazers in Europa. Planten hebben zich altijd tot hun aanwezigheid verhouden op de meest uiteenlopende manieren. Denk bijvoorbeeld aan het ontwikkelen van stekels om zich te verweren of haakjes aan hun zaden om zich via de vacht van de dieren te laten vervoeren. Kiemplantjes van bomen zijn erg kwetsbaar voor begrazing en ontwikkelen zich de eerste decennia bij voorkeur onder de beschutting van stekelstruiken. Bij het uitsterven van de grote dieren in het wild, waarbij jacht door de mens waarschijnlijk een grote rol heeft gespeeld, viel er een gat dat deels door de herdercultuur werd opgevuld. Toen ook die cultuur instortte nam het bos hand over hand toe.

Om toch openheid te houden in het landschap werd vanaf eind vorige eeuw huisvee in natuurgebieden ingezet. Deze dieren worden echter, bijvoorbeeld bij besmetting met parasieten, vaak behandeld met medicijnen, terwijl er in natuurgebieden meestal natuurlijke alternatieven voorhanden zijn. De medicijnen blijken vaak funest te zijn voor alles wat leeft van poep. Vooral voor kevers, die juist essentieel zijn bij het op grote schaal omzetten van de poep in voeding voor de vegetatie. Om inzicht te krijgen in het probleem van de medicijnresten is ARK Natuurontwikkeling in 2018 het project ‘Poep moet leven’ gestart.

Betere analysemethode

Vorig jaar kwam het tot een landelijk onderzoek waarbij 41 poepmonsters werden verzameld en in een laboratorium werden geanalyseerd. Bij slechts drie van de 41 monsters werd toen een besmetting met een ontwormingsmiddel geconstateerd. Kanttekening daarbij was dat de analysemethode eigenlijk te grof was om ecologisch relevante waarden te meten. Daarom ging ARK dit jaar op zoek naar een laboratorium met gevoeligere apparatuur. Daar zijn vervolgens vijftien poepmonsters uit Groningen, regio Nijmegen en Zuid-Limburg onderzocht. In acht van de vijftien monsters werden besmettingen geconstateerd. Zes stoffen werden aangetroffen: ivermectine, triclabendazol, triclabendazolsulfoxide, permethrin, cypermethrin en deltamethrin.

Domino-effect

De gevonden medicijnresten zijn zelfs bij extreem lage doseringen al zo giftig dat veel insecten in de poep sterven. Met een domino-effect tot gevolg: acuut voedselgebrek voor de vogels en zoogdieren die afhankelijk zijn van deze insecten als voedselbron. Het middel triclabendazol, dat in Groningen tegen leverbot werd ingezet, werd vier maanden na toediening nog aangetroffen in de poep van de behandelde runderen. Opmerkelijk genoeg werd de stof ook gevonden in de poep van onbehandelde paarden. De enige verklaring daarvoor is dat de stof via de poep van behandelde runderen opgenomen is door de vegetatie en vervolgens - maanden later - door de paarden binnengekregen is tijdens het grazen.

Natuurlijk alternatief

Gelukkig bestaat er een natuurlijk alternatief voor de antiparasitaire middelen die nu nog vaak worden ingezet. Uit onderzoek blijkt dat medicinale planten als boerenwormkruid en kraailook vaak even effectief zijn in het tegengaan van parasitaire besmettingen als antiparasitaire middelen. In gebieden waar dit soort geneeskrachtige planten niet groeien, zullen de kuddemanagers andere oplossingen moeten vinden. Soms is de dichtheid van grazers per hectare te hoog voor een te lange periode, waardoor zelfbesmetting met parasieten een groter risico wordt. Dus meer ruimte in verhouding tot het aantal grazers kan een oplossing zijn. Chemische antiparasitaire middelen kunnen de laatste optie zijn om te overwegen.

Meer informatie

ARK is aanjager van wilde natuur die op eigen benen kan staan. Beheer door de mens wordt het liefst zo minimaal mogelijk gehouden zodat natuurlijke processen zoveel mogelijk de ruimte krijgen. Daar hoort ook gezonde, medicijnvrije poep bij.

• ARK-poep-zoekplaat (gratis als pdf)
• Rapport Anti-parasitaire middelen in poep van grazers in natuurgebieden en aangrenzende landbouwpercelen (pdf; 1,7 MB)
• Interesse in een poepanalyse? Neem dan contact op met Jeroen Helmer via jeroen.helmer@ark.eu.

Tekst en tekening: Jeroen Helmer, ARK Natuurontwikkeling
Foto's: Twan Teunissen (leadfoto: gewone vliegendoder op paardenpoep); Matthew Oates