Zeldzaam verborgen: op jacht naar Langstengelig fonteinkruid
FLORONZeldzaam verborgen
Langstengelig fonteinkruid (Potamogeton praelongus) leeft verborgen, doordat de bovenste bladeren vaak enige afstand tot de waterspiegel blijven houden. Bovendien is de plant vanouds zeer zeldzaam. De schaarse vindplaatsen concentreren zich in grensgebieden van zand en veen. Nadat ze in de vorige eeuw bijna uitstierf in Nederland, werd zij de laatste jaren weer iets vaker aangetroffen. Toch hebben vondsten uit de eenentwintigste eeuw tot dusver betrekking op slechts drie gebieden, waar ze ook vroeger is gevonden: de grensstreek van Drenthe en Groningen, de omgeving van de stad Utrecht, en West-Brabant.
Op jacht naar Langstengelig fonteinkruid
De laatste waarneming uit het kanaal Buinen-Schoonoord stamde alweer uit 2007. Reden om in de zomer van 2021 een excursie te organiseren met als voornaamste doel haar hier terug te vinden. Een nevendoel was er ook: het in kaart brengen van de verspreiding van andere waterplanten.
Een kleine karavaan van fietsen en auto’s bewoog zich vanaf de sluis in Eeserveen via Westdorp, Borger en Bronneger naar uiteindelijk Buinen. Onderweg stopten we regelmatig om naar waterplanten te harken.
Gevonden!
Aanvankelijk bestond de oogst in hoofdzaak uit Gele plomp, Drijvend fonteinkruid, Pijlkruid en Kikkerbeet, algemeen voorkomende soorten van voedselrijk water. Bij Westdorp voegde zich daar Holpijp bij, een indicator voor toestroom van grondwater (kwel), en vanaf Borger af en toe Stomp fonteinkruid. Stomp fonteinkruid staat als kwetsbaar op de Rode lijst en heeft een voorkeur voor wat voedselarmer (vooral fosfaatarm) water.
Uiteindelijk vonden we Langstengelig fonteinkruid terug in het veenkoloniale deel van het kanaal ten noorden van Buinen, vlakbij de locatie waarvan ze voor het laatst in 2007 is gemeld. De gehele populatie bestaat hier uit niet meer dan 25-50 planten, in kleine groepjes verspreid over een traject van 200 meter.
In het afgedamde kanaalgedeelte tussen Buinen en Buinerveen, nabij de kanaalbocht waar de plant in 1976 is waargenomen, hebben we haar helaas niet kunnen terugvinden. Onduidelijk is waardoor ze hier is verdwenen. Dankzij een goed doorzicht toont het water nog steeds een rijkdom aan waterplanten. Wel is de samenstelling van de waterplantenvegetatie enigszins veranderd. Het optreden van Stomp fonteinkruid en Kransvederkruid, die hier in 1976 niet waren waargenomen, doet vermoeden dat het water sinds 1976 wat voedselarmer is geworden.
Bijvangst
Het nevendoel van de excursie was de verspreiding van andere waterplanten in kaart brengen. Tussen Westdorp en Borger troffen we waterlelies aan, die zich niet zo makkelijk op naam lieten brengen. 
De witte stervormig op het water liggende bloemen (met veel stempelstralen) wezen op de Witte waterlelie, maar er waren ook een aantal kenmerken (vorm bloembasis en buiging hoofdnerf in de bladpunten) die beter pasten bij de veel zeldzamere Noordelijke waterlelie. Op basis van de kwantitatieve bloemkenmerken hebben we de planten uiteindelijk als Witte waterlelie genoteerd, met daarbij de aantekening dat het niet uitgesloten is dat er ook wat genetisch materiaal van de Noordelijke waterlelie in de planten aanwezig is.
Met dank aan Annie Vos, Els Heijman, Willie Riemsma en Jan Klooster voor het ‘dagje harken’ en Rense Haveman voor het controleren van de determinaties van de waterlelies.
Tekst: Edwin Dijkhuis, FLORON & Eddy Weeda
Foto's: Willie Riemsma; Bas Kers