Help plaagdruk eikenprocessierups in beeld te brengen door nesten te tellen

Door de zeer koude lente is de ontwikkeling van de eikenprocessierups laat dit jaar. Sinds 2 juni hebben ze brandharen. De zeer hoge temperaturen van de afgelopen week zorgen wel voor een versnelde ontwikkeling. De komende weken moet in de buurt van eikenbomen rekening gehouden worden met de aanwezigheid van brandharen. Het ziet er momenteel niet naar uit dat we weer een piekjaar zoals in 2019 gaan krijgen, maar regionaal is zeker niet uit te sluiten dat er sprake is van flinke overlast. Om de gezondheidseffecten tot een minimum te beperken en de ontwikkeling van de eikenprocessierups beheersbaar te houden, is informatie over de plaagdruk noodzakelijk. Er is inmiddels een groot aantal gemeenten dat de ontwikkeling van het aantal eikenprocessierupsen nauwkeurig in beeld brengt. Ook zijn er diverse websites waar u meldingen kunt doen van de aanwezigheid van rupsen. Een systematisch overzicht van de plaagdruk en een gestandaardiseerde methodiek ontbreekt echter.

Eenvoudige schatting van plaagdruk door gemeenten en vrijwilligers

Het Kenniscentrum Eikenprocessierups heeft in opdracht van het Kennisplatform Processierups een eenvoudige methode ontwikkeld om een landelijk beeld te creëren van de plaagdruk. Alle gemeenten worden gevraagd om bij voorkeur voor donderdag 1 juli van minimaal dertig zomereiken binnen de gemeentegrenzen door te geven hoeveel nesten ze aantreffen. Voor het doorgeven kan gebruik gemaakt worden van een online formulier. We vragen gemeenten om voor bomen waar preventieve bespuitingen hebben plaatsgevonden een aparte inventarisatie te maken (ook minimaal dertig bomen).

Ook vrijwilligers kunnen een inventarisatie doen en hun telling van het aantal nesten via het formulier doorgeven (ook van minimaal dertig bomen). Aangezien vrijwilligers waarschijnlijk niet weten of preventieve bespuitingen hebben plaatsgevonden hoeven zij hier verder geen rekening mee te houden.

Nestgrootte: tennisbal, voetbal of deken?

Om een goede inschatting van het aantal rupsen te kunnen maken, is het belangrijk om te weten hoe groot de nesten zijn. Indien mogelijk vragen we om bij de inventarisatie onderscheid te maken tussen nesten van verschillende omvang: nesten ter grootte van een tennisbal, voetbal of deken. Zie onderstaande foto’s wat daarmee bedoeld wordt. Uiteraard zijn er nesten die tussen deze formaten in zitten. Kies dan de categorie die er het dichtst bij zit. Gebruik een telformulier waarop u tijdens de inventarisatie per boom het aantal nesten opschrijft. Bij het doorgeven hoeft u alleen de totalen van alle getelde bomen door te geven.

Keuze van eiken voor steekproef

In sommige gemeenten staan vele duizenden eiken. Als het aantal nesten al geregistreerd wordt, is het waarschijnlijk redelijk eenvoudig om van een groot aantal of zelfs van alle eiken het totaal aantal nesten door te geven. Enkel de naam van de gemeente, het aantal bomen en het aantal nesten (liefst dus per groottecategorie) is nodig. Als een systematische monitoring ontbreekt binnen de gemeente vragen we om het aantal nesten in minimaal dertig eiken te inventariseren. Dit is met redelijk weinig inspanning te realiseren. Maar uiteraard geldt: hoe meer bomen meegenomen kunnen worden hoe betrouwbaarder het beeld.

Er zijn verschillende eikensoorten. In deze inventarisatie richten we ons op de zomereik (Quercus robur) omdat de zomereik het meest is aangeplant in Nederland en ook de meest favoriete soort is van de eikenprocessierups. Wat de hoogte van de bomen betreft suggereren we bomen met een hoogte van 6 tot 24 meter maar dat is geen harde eis.

Tips bij het tellen

Houd bij het tellen rekening met de volgende punten:

• Eikenprocessierupsen hebben brandharen. Houd dus zo veel mogelijk afstand van de eikenprocessierupsen.
• Bedek uw lichaam zoveel mogelijk. Ga niet met blote benen en armen en open schoenen de inventarisatie doen.
• Door de wind in de afgelopen dagen kunnen nesten en rupsen uit de bomen gevallen zijn, waardoor brandharen ook rondom de bomen op de grond kunnen liggen. Indien vorig jaar oude nesten niet verwijderd zijn, kunnen die ook rondom de bomen op de grond liggen.
• Let op het verkeer in de directe omgeving.
• Neem een verrekijker mee.
• Doe de inventarisatie overdag. In de loop van de avond verlaten de rupsen in processie de nesten om boven in de boom te eten. Dan zijn de nesten en de omvang ervan moeilijker te onderscheiden.
• Het is soms moeilijk om de hele boom te bekijken. Tel alleen de nesten die u kunt zien. Voor het verkrijgen van inzicht in de plaagdruk is het niet heel erg als af en toe een nest gemist wordt.
• Hoe meer bomen geteld worden, hoe betrouwbaarder de inschatting van de plaagdruk is.
• Kies bij voorkeur bomen op verschillende plekken in de gemeente.

Geef voor donderdag 1 juli een eerste inventarisatie door.

Resultaten

Zodra er voldoende waarnemingen zijn doorgegeven, zullen we de resultaten publiceren op de website van het Kennisplatform Processierups. De informatie over de omvang van de plaagdruk en de ontwikkeling daarin is op diverse manieren te gebruiken.

Zo kunnen boomeigenaren beter bepalen:

• Of het nodig is om extra en gedetailleerdere inventarisaties van de plaagdruk uit te voeren.
• Op welke schaal er nesten weggezogen moeten worden en/of wanneer de zuigploegen ingeschakeld moeten worden.
• Welke communicatie naar inwoners en recreanten nodig is om enerzijds te wijzen op mogelijke blootstelling aan brandharen en anderzijds deze te verminderen.
• Wat de effectiviteit is van eventuele genomen maatregelen.

Aan de hand van de inventarisaties is het verder mogelijk inzicht krijgen in de ontwikkeling van de plaagdruk in de omgeving. Indien er in omliggende gemeenten een opbouw van de plaagdruk is, dan heeft dat mogelijk consequenties voor de plaagdruk in de eigen gemeente in het aankomende jaar. Er kunnen dan tijdig maatregelen genomen en budget gereserveerd worden. Ook geven de overzichten een goede aanleiding om betere afstemming in de beheersing van de eikenprocessierups tussen gemeenten in de regio te organiseren en geeft het overzicht van plaagdruk inzicht waar er extra gemonitord moet worden met feromoonvallen. De informatie geeft tenslotte het Kennisplatform Processierups inzicht in waar er in Nederland er extra maatregelen nodig zijn.

Meer informatie

• Het inventarisatieformulier
• Inschrijven voor de gratis eikenprocessierups nieuwsbrief van het Kennisplatform Processierups
• Antwoorden op 143 vragen over de eikenprocessierups op Processierups.nu

Tekst: Kenniscentrum Eikenprocessierups: Arnold van Vliet & Hidde Hofhuis; Wageningen University, Silvia Hellingman, Hellingman Onderzoek en Advies; Henry Kuppen, Terra Nostra; Henk Jans, Jans Consultancy Gezondheid en Milieu; Joop Spijker, Wageningen Environmental Research
Foto’s: Henry Kuppen; Silvia Hellingman; Arnold van Vliet