Extreme vorm vertakt schaafstro aangetroffen langs de Diefdijk bij Asperen

Het grasland waar vertakt schaafstro in de zomer van 2020 is aangetroffen, betreft een grasland dat zich ontwikkelt richting kalkmoeras. Kensoorten van kalkmoerassen zijn onder andere bonte paardenstaart (Equisetum variegatum) en ruwe paardenstaart (Equisetum x trachyodon), die beiden in de omgeving (zeer) zeldzaam voorkomen. Het was snel duidelijk dat het exemplaar langs de Diefdijk een andere soort betrof, maar welke werd niet duidelijk op basis van de kenmerken in Heukels’ flora. Via Naturalis Biodiversity Center te Leiden is er contact gezocht met Wim de Winter, onderzoeker voor de Nova Flora Neerlandica. Om helemaal zeker te zijn van deze lastig te determineren hybride heeft De Winter vers materiaal laten analyseren. Aan de hand van het DNA-kerngewicht is bepaald (via flow cytometrie) of het een diploïde (Equisetum x moorei) of triploïde hybride (Equisetum x alsaticum, x ascendens, x geissertii) betrof. Al deze hybriden zijn zeldzaam tot zeer zeldzaam in Nederland, met uitzondering van Equisetum x moorei, die vrij algemeen is in West-Nederland.

Extreme vorm van Equisetum x moorei

Uit de analyses blijkt het om een diploïde hybride te gaan; een extreme vorm van Equisetum x moorei. Het afwijkende aan de planten zijn de stekels op de tanden, die tot dusver alleen golden voor Equisetum x ramossimum (en Equisetum x alsaticum, maar deze is niet eerder in Nederland gezien). Dit inzicht komt te laat om nog te worden meegenomen in de Nova Flora Neerlandica die in het voorjaar van 2021 is uitgekomen. Vertakt schaafstro is van schaafstro (Equisetum hyemale) te onderscheiden door haar steriliteit, de verminderde winterhardheid, de tanden staan los van elkaar en blijven nog lang aanwezig en het feit dat de kiezelafzettingen (silicium) op de ribben samenvloeien tot dwarsbandjes (foto 1).

Omvorming naar kalkmoeras

Naast een extreme groeivorm is ook de groeiplaats extreem (nat) voor deze soort. Vertakt schaafstro is vrij algemeen in de kustduinen en zeer zeldzaam in het rivierengebied en groeit op zonnige, droge en zandige locaties. Het grasland, dat in eigendom is van Staatsbosbeheer, betrof eerst een broekbos, dat in 2013 is omgevormd naar kalkmoeras (foto 2). Dit gebeurde door bomen te kappen en de toplaag 30-40 centimeter af te graven. De oorspronkelijke rabattenstructuur is nog aanwezig in de vorm van greppels waar groot blaasjeskruid, breekbaar kransblad en moerassikkelmos groeien. De vegetatie ontwikkelt zich al richting kalkmoeras met soorten als gevlekte orchis, grote ratelaar, echte koekoeksbloem, dwerg- en geelgroene zegge en reuzenpaardenstaart. De nieuwe vestiging van vertakt schaafstro is een van de vruchten die de omvorming naar kalkmoeras reeds heeft opgeleverd. Het is spannend te volgen welke soorten van kalkmoeras zich hier nog meer gaan vestigen, zonder dat maaisel van elders is ingebracht.

Tekst en foto's: Johan Loermans, Bureau Waardenburg